فرونشست زمین در دشت مشهد فوق بحرانی است

به گزارش کلام تازه به نقل از ایسنا، طی چند دهه اخیر خشکسالی و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی در دشت‌های خراسان رضوی که با کمبود آب روبرو هستند، مشکلات زیادی ایجاد کرده است. خراسان رضوی با بیشترین تعداد چاه‌های غیر مجاز در کشور، یکی از بحرانی‌ترین مناطق در زمینه منابع آب‌های زیرزمینی است. از مجموع ۳۷ دشت استان وضعیت ۳۴ دشت که یکی از آن‌ها دشت مشهد است، بحرانی و ممنوعه بوده و سطح آب زیرزمینی آن‌ها کاهش پیدا کرده است. تخلیه منابع آب زیرزمینی موجب ایجاد مشکلات زیادی همچون ایجاد خشکسالی مصنوعی شده و به تبع آن فرونشست زمین در بسیاری از دشت‌های استان و تشدید آلودگی آب می‌شود. فرونشست زمین؛ مخاطره‌ای غیرقابل بازگشت و تهدید کننده حیات در خراسان رضوی است.

به طور کلی خشکسالی تنها به محیط زیست آسیب نمی‌زند، بلکه تاثیرات آن بر زندگی اجتماعی انسان‌ها نیز اثرگذار است و می‌تواند باعث بروز مشکلات بی‌شمار در زمینه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و… شود. بر همین اساس ایسنا به جهت بررسی وضعیت آینده آب در خراسان رضوی و ایران با موضوع سیمای وضعیت آب در دشت مشهد اقدام به گفتگو با کارشناسان مربوطه و اساتید دانشگاه کرده است.

کامران داوری، عضو هیات‌علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در دومین برنامه از سلسله نشست‌های «وضعیت آینده آب در خراسان رضوی و ایران» اظهار کرد: مساحت خراسان رضوی ۱۱۶ هزار کیلومتر مربع بوده و مساحت محدوده مطالعاتی مشهد حدود ۱۰ هزار کیلومتر مربع از این عدد را در بر می‌گیرد. جمعیت استان ۶.۴ میلیون و جمعیت محدوده مطالعاتی مشهد تقریبا بیش از نصف جمعیت استان یعنی ۳.۵ میلیون نفر است.

وی افزود: بخش بزرگی از استان از جمله محدوده مطالعاتی مشهد-چناران محدوده مطالعاتی ممنوعه است. جمعیت استان از سال ۱۳۳۵روندی روبه رشد داشته است. در سال ۱۳۳۵ جمعیت روستایی بیشتر از جمعیت شهری بوده، اما از حدود سال ۱۳۶۰ این جمعیت کمتر از جمعیت شهری شده و این کاهش تا امروز به صورت مستمر ادامه دارد. جمعیت مشهد در سال ۱۳۳۵ حدود ۱۴درصد جمعیت استان بوده، اما امروزه این میزان به ۴۷ درصد رسیده است.

رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: تمرکز جمعیتی یکی از دلایل بالا رفتن مصرف آب در مشهد است. حدود ۳۰ سال پیش در محدوده مطالعاتی مشهد، ۹۰ درصد آب در حوزه کشاورزی مصرف می‌شد، اما در حال حاضر این عدد به ۵۴ درصد رسیده که دلیل اصلی آن تمرکز جمعیت و صنایع در مشهد است.

داوری با اشاره به روند مختصر کاهشی میزان بارندگی مشهد از سال ۱۳۷۰ تا سال ۱۴۰۰ عنوان کرد: این موضوع به این معنا است که بارندگی در مشهد به طور کلی تفاوت جدی نداشته، اما گرمایش هوا باعث شده که روان‌آب‌ها به شدت کاهش و تبخیر افزایش جدی داشته باشد. سهم گرمایش به‌خصوص زمستان‌های گرم در کاهش تجدیدپذیری منابع آب مشهد بسیار برجسته است.

وی با بیان اینکه حجم برداشت‌ها از منابع آب زیرزمینی محدوده مطالعاتی مشهد عمدتا مربوط به چاه‌ها است، خاطرنشان کرد: ۷۲ درصد از برداشت سالانه از منابع آب زیرزمینی محدوده مطالعاتی مشهد از طریق چاه‌ها صورت می‌گیرد. این چاه‌ها تاسیساتی هستند که هیچ تناسبی با نوسانات سفره به‌دلیل خشکسالی و ترسالی ندارند، اما قنات و چشمه‌ها از وضعیت منابع آب تبعیت می‌کنند.

رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: پهنه‌بندی نوسانات سطح آب زیرزمینی در مشهد بین سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۹ نشان‌دهنده این است که به طور کلی افتی جدی در سفره‌ها داریم و در برخی مناطق محدوده مطالعاتی مشهد شاهد افت سفره‌ها به طور متوسط نزدیک و بیش از ۱۰ متر هستیم که بسیار وضعیت خطرناکی است. در عمده محدوده مطالعاتی مشهد با افت سطح آب‌زیرزمینی روبه‌رو هستیم. افت سطح آب‌های زیرزمینی به صورت اتوماتیک دو مشکل دیگر نیز ایجاد می‌کند. یکی از این مشکلات تشدید آلودگی‌ها و مشکل دوم نشست زمین است.

داوری ادامه داد: نقشه پهنه‌بندی کیفی آب زیرزمینی و نمودار هدایت الکتریکی محدوده مطالعاتی مشهد که نشان‌دهنده میزان املاح محلول در آب است، نشان می‌دهد که از سال ۸۰ تا ۹۹ مساحت محدوده‌های دارای کیفیت آب خوب به شدت کاهش پیدا کرده و مساحت‌های دارای کیفت آب متوسط و نامناسب به طور مستمر در حال گسترش پیدا کردن است.

وی افزود: این گسترش بسیار خطرناک و نگران کننده است. اگر هدایت الکتریکی آب از عدد ۱۵۰۰ فراتر رود نشان دهنده این است که این آب دیگر برای شرب مناسب نیست. متاسفانه در حال حاضر در مناطق شرقی مشهد هدایت الکتریکی (میزان املاح محلول در آب)، ۳۰۰۰، ۴۰۰۰ و ۵۰۰۰ ملاحظه می‌شود.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه دلیل عمده فرونشست‌ها افت سطح سفره‌های آب زیرزمینی است، عنوان کرد: این افت باعث می‌شود که بخش‌هایی از آبرفتی که سفره در آن قرار دارد از آب خالی شده و فرونشست رخ دهد. از برخی مناطق دشت مشهد فرونشست‌های بسیار زیادی گزارش می‌شود. فرونشست در دشت مشهد از حداقل ۳ سانتیمتر در اکثر نقاط دشت تا محدوده خطرناک ۱۵ الی ۱۷/۵ سانتیمتر (شمال غرب شهر مشهد) ثبت شده است، این درحالی است که مقدار فرونشست کنترل شده در کشور‌هایی همچون ژاپن، ایالات متحده و چین یک سانتی متر در سال است (فرونشست در دشت‌ها با توجه به تامین نیاز انسان از منابع آب اجتناب ناپذیر است). فرونشست‌های کمتر از این عدد در دنیا بحران تلقی شده و فرونشستی که ما در کشور و مشهد مشاهده می‌کنیم فوق بحرانی است. این فرونشست‌ها می‌تواند تبعات بسیار خطرناکی از جمله آسیب رسیدن به لوله‌های انتقال آب و گاز، آسیب دیدن خانه‌ها، اماکن فرهنگی، مذهبی و تاریخی داشته باشد.

داوری خاطرنشان کرد: در حال حاضر مشهد شرایط وخیمی داشته و ادامه این مسیر به تشدید این وخامت کمک خواهد کرد. تشدید وخامت شرایط باعث می‌شود که ما ظرفیت زیستی شهر مشهد را از دست بدهیم. باید به سرعت به فکر چاره‌بخشی و تعادل برای حل این موضوع باشیم.