آماری از میزان فرسایش خاک در شهرستان‌های چناران و گلبهار موجود نیست!
- شناسه خبر: 24367
- تاریخ و زمان ارسال: ۱ اسفند ۱۴۰۰ ساعت ۲۱:۰۷
- منبع: کلام تازه
- نویسنده: کلام تازه - هدیه رجب نیا
خاک، فرسایش آن و از دست دادن مواد آلی و تهدیدات امنیت غذایی‌اش از مقوله‌هایی است که امروزه بشر به اهمیت آن پی برده است. عوامل انسانی که با چرای بی رویه دام و کشت مداوم اراضی شیب‌دار، قطع درختان و از بین بردن بوته‌ها، عملیات‌های ضروری عمرانی، تغییر کاربری، و توسعه کشاورزی در اراضی دیم، بدون رعایت اصول حفاظت از خاک، به عنوان مهم‌ترین عامل فرسایش خاک شناخته می‌شود.
دخالت عوامل انسانی در طبیعت، همچنین باعث بروز خسارت‌های زیان‌باری در رویدادهای طبیعی شده است، سیلاب‌های مخربی که براثر نابودی پوشش گیاهی در حوضه‌های بالادست و به دلیل فرسایش خاک رخ می‌دهد ناشی از همین دخالت‌های عوامل انسانی است که توانسته جایگاه ایران را در فرسایش خاک با سالانه دو میلیارد تن، به رتبه اول جهان تبدیل کند. یعنی هشت برابر متوسط جهانی و ازنظر وخامت اوضاع در کشور، ۱۶ برابر متوسط جهانی و خسارت سالانه ۵۶ میلیارد دلار به کشور، به تعبیری دیگر هرسال به اندازه تنب کوچک و بزرگ و جزیره ابوموسی خاک از دست می دهیم. قضیه زمانی تاسف بار می‌شود که بدانیم برای تولید هر سانتی متر مکعب خاکی که در آن گیاهان رشد کنند و باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌ها تاثیرگذار باشند باید به طور متوسط ۸۰۰ سال زمان صرف کرد.
اکنون چه باید کرد؟ چه راهکارهایی باید اندیشیده شود تا شاید بتوان کمی جلوی فرسایش سرسام‌آور خاک را گرفت؟ وضعیت فرسایش خاک در شهرستان‌های چناران و گلبهار به چه صورت است؟ آیا آماری از میزان فرسایش خاک در این دو شهرستان موجود است؟ بازوهای نظارتی دستگاه‌های متولی تا چه اندازه توانمند است تا بتواند بر فرسایش خاک، توسط عوامل انسانی نظارت کرده و جلوی آن رابگیرد؟در میان تمامی سئوالاتی که در این گزارش به آنها خواهیم پرداخت بنظر می‌رسد دستگاه قضایی در حوزه شهرستان‌های چناران و گلبهار، هم‌چون گذشته، می‌بایست بصورت اورژانسی و با قید فوریت نسبت به جلوگیری از تغییر کاربری اراضی که یکی از دلایل مهم فرسایش خاک است اقدام نماید.
برای پی بردن به وضعیت فعلی فرسایش خاک در سطح شهرستان‌های چناران و گلبهار بسراغ سید باقر موسوی معاونت فنی و اجرایی جهاد کشاورزی و سعید صانعی معاونت اداره منابع طبیعی شهرستان‌های چناران و گلبهار رفته و با آنها به گفتگو پرداختیم. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل این گفتگوست. با ما همراه باشید.
معاونت فنی و اجرایی جهاد کشاورزی شهرستان‌های چناران و گلبهار گفت: بدلیل احصا آب‌های زیرزمینی جهت امر کشاورزی، بمرور با افت سطح ایستایی آب‌های زیرزمینی، آب‌های شور پمپاژ شده و نمک وارد زمین‌های کشاورزی می‌گردد. به همین جهت در سال‌های پرآبی، به کشاورزان و بهره‌برداران توصیه شده در کنار سامانه‌های آبیاری نوین، آبیاری غرقابی نیز صورت گیرد تا املاح مزارع شستشو داده شود و نمک از مزارع خارج گردد، ولی در چند سال اخیر بدلیل کم آبی این کار صورت نگرفته است.
سید باقر موسوی با بیان اینکه “اگر زمین از پوشش گیاهی مناسبی برخوردار باشد گیاهان بمثابه چتر عمل کرده و از شستشوی خاک جلوگیری بعمل می آید” خاطر نشان کرد: با وجود اینکه سد جمعاب لایروبی شده است، اما بعلت ازیاد فرسایش خاک، مجددا شاهد جمع شدن خاک در پشت این سد هستیم.
موسوی وارد شدن دام در مراتع زودتر از موعد، بیشتر ماندن دام در مرتع و استفاده از مراتع در فصل‌های غیر مجاز را موجب فقر پوشش گیاهی دانسته و تاکید کرد: گیاه چون به فصل زایش نرسیده، نسل بعدی گیاه عملا از بین می رود و وقتی پوشش گیاهی خاک از بین رفت، با یک بارندگی خفیف خاک شسته شده و از بین می رود.
معاونت فنی و اجرایی جهاد کشاورزی شهرستان‌های چناران و گلبهار از خاک بعنوان بستری برای آرامش و تامین امنیت غذایی انسان نام برد و تاکید کرد: متصرفین اراضی که با اقدامات سودجویانه و غیرمحاسباتی، اراضی را که قابلیت دیم‌کاری ندارند شخم می‌زنند سبب پودر شدن و کم قوام شدن خاک و فرسایش آن می‌شوند و همچنین شخم‌ورزی در جهت شیب زمین به این فرسایش دامن می‌زند. وی از سوزاندن بقایای مزارع به عنوان عاملی دیگر در فرسایش خاک اشاره کرد و بیان نمود: با این کار هم زمین گرم می‌شود و هم میکروارگانیسم‌های موجود در خاک نابود می‌شوند، ولی عده‌ای که اکثر آنها جزو مستاجرین زمین‌های کشاورزی هستند برای آماده شدن هرچه سریع‌تر زمین برای کاشت بعدی و شخم، اقدام به این کار می‌کنند، یا عده‌ای دیگر که برای شیرین‌تر شدن و متورم شدن ریشه هویج و چغندر قند، سنگ نمک در زمین‌ها استفاده می کنند.
آماری از میزان فرسایش خاک در شهرستان‌های چناران و گلبهار موجود نیست!
سید باقر موسوی با اشاره به در دسترس نبودن آماری از فرسایش خاک در دو شهرستان چناران و گلبهار تاکید کرد: جهت جلوگیری از فرسایش خاک، تشکیل شرکت‌های مکانیزاسیون که با تامین ماشین‌های جدید بذر پاش که بدون نیاز به شخم‌ورزی، بذر را بهمراه کود در عمق زمین تزریق می‌کنند بسیار مهم و ضروری می‌باشد.
موسوی با بیان اینکه “باید کشاورزان به یقین و باور برسند که آب و خاک ودیعه الهی است و باید آن را تحویل آیندگان دهیم” ادامه داد: کشاورز و بهره‌بردار برای یک کاشت مجبور است با تراکتور در چند مرحله اقدام کند و بدلیل سنگینی تراکتور و رفت و آمدهای مکرر، لایه‌های سطح زیرین زمین سخت می‌شود و تنفس زمین دچار مشکل می‌گردد.
بیشتر بخوانید:
وی از قوانین بازدارنده جهت جلوگیری از فرسایش خاک نیز یاد کرد و افزود: متخلفین به مراجع قضایی معرفی شده و با آنان برخورد می شود، ولی سطح نظارت‌ها پایین است و نیروی زیادی برای نظارت مورد نیاز است.
معاونت منابع طبیعی شهرستان‌های چناران و گلبهار نیز در گفتگوی اختصاصی با کلام تازه عوامل فرسایش خاک در شهرستان‌های چناران و گلبهار را برشمرد و گفت: طبیعت از نظر اکولوژی قادر به بازپیرایی خود است، بشرط اینکه عوامل انسانی در فرسایش آن دخیل نباشند. در حالی‌که کل دنیا بسمت کشت‌های حفاظتی و بدون شخم حرکت می‌کنند، متاسفانه در کشور ما و به تبع آن در شهرستان‌های چناران و گلبهار از ادوات مختلف کشاورزی جهت دست‌ورزی و شخم‌زنی استفاده می‌شود و با اقدام غیر اصولی بخصوص در مناطق کوهپایه‌ای، زمین در جهت شیب خاک، شخم زده می شود که این کار موجب فرسایش خاک می‌شود.
سعید صانعی ادامه داد: با این کار به محض بارندگی، خاک سطحی از دسترس کشاورزان خارج می‌شود و ضروریست این شیار و شخم در مناطق کوهپایه‌ای و تپه ماهورها بصورت عمود بر شیب باشد، تا کمترین فرسایش بر اثر باد و باران اتفاق بیفتد.
صانعی تصریح کرد: برخی افراد سودجو نیز به بهانه آبا اجدادی بودن و مالکیت قدیمی زمین‌هایشان، در پشت مزارع متصل به اراضی، ایجاد تراس کرده و به فضای باغ و ملکشان اضافه می کنند یا در اراضی مرتفع بالا دست، کشت می‌کنند.
معاونت منابع طبیعی شهرستان‌های چناران و گلبهار “ورود دامداران به مراتع قبل از موعد مطلوب و تعیین شده که صد روز بعد از عید است را از عوامل غیرمستقیم انسانی در فرسایش خاک برشمرد” و یادآوری کرد: کم شدن پوشش گیاهی در منطقه، خاک را از جهت مقابله و حفاطت در برابر عواملی چون باد و باران بی دفاع می‌نماید. ورود دامداران به مراتع، ناشی از سرریزشدن مشکلات اقتصادی است که در حوزه دامپروری نیز رخ می‌دهد و دامدار وقتی توانایی خرید خوراک دام را نداشته باشد، جهت باقی ماندن در آستانه خسارت و وارد نشدن به خسارت، به مراتع ارضی و ملی پناه برده و این اقدام را توجیه می‌کند.
سعید صانعی ادامه داد: دامداران که در ماه‌های پاییز و زمستان، به سختی از عهده تامین خوراک دام بر آمده اند، با شروع فصل بهار و گرانی جو و علوفه به مراتع پناه می‌برند که البته این کار قابل توجیه نیست و منابع طبیعی با تشکیل پرونده قانونی از این کار ممانعت بعمل می‌آورد.
او افزود: این اقدام موجب ازدحام پرونده در دستگاه قضا و حوزه تولیدات دامی خواهد شد و چون سال، سالِ حمایت از تولید است، دامدار خود را تولید کننده می‌داند و توقع درک متقابل دارد.
صانعی از اقدامات انجام شده در این خصوص به فرهنگ‌سازی و پیاده کردن شعار مردمی در حوزه منابع طبیعی اشاره و تصریح کرد: اقداماتی چون استفاده از ظرفیت ریش سفیدان و بزرگان جهت حل و فصل مشکلاتی از این دست، توانسته تا حدودی از گرفتاری‌های قضایی برای دامداران جلوگیری نماید. همیشه افزایش اعتماد دامداران، از دیگر اقداماتی بوده که منابع طبیعی بجد آنرا در دستور کار خویش قرار داده که با دامدار صادقانه رفتار ولی با افراد سوءاستفاده‌گر برخورد قانونی شود.
وی دسته بندی حوزه مراتع و قرق کردن مراتع را از اقدامات دیگر منابع طبیعی جهت جلوگیری از فرسایش خاک و جلب اعتماد دامداران تا زمانیکه کشور از بحران خشکسالی خارج شود برشمرد و تاکید کرد: از کشاورزان و بهره‌برداران درخواست می‌کنیم باتوجه به اینکه خاک بستری غنی برای امنیت غذایی و تولیدات گیاهی است، از خاک محافظت بیشتری شده تا در آینده کمتر شاهد فرسایش خاک باشیم.
