شهروندان جهان در کوچه‌ی پشتی

پایگاه تحلیلی خبری کلام‌تازه | 

احتمال این‌که فردی خود را «شهروند جهان» و عضوی از قبیله‌ی بشریت بشمارد برای چه کسی بیشتر است: آن‌که در ناف نیویورک و لندن زندگی می‌کند، یا آن که در حاشیه‌ی بیروت و موگادیشو سکونت دارد؟

تاکنون تصور غالب این بود که ساکنان مناطق آباد و پر ناز و نعمتِ شهری که در مرکز ارتباطات جهانی هستند قاعدتاً هویت‌ خودشان را بیشتر جهانی تعریف می‌کنند؛ به عبارت دیگر، هر چه فرصت‌ها و زیرساخت‌های ارتباط با جهان بیشتر باشد، احتمال این که افراد هویت خودشان را جهانی تعریف کنند بیشتر می‌شود.‌

اما لزوماً چنین نیست. اتفاقاً بسیاری از آدم‌هایی که در نقاط پرت و پیرامونیِ جهان سکونت دارند، و از اقشار و طبقاتی هستند که سرکوب شده یا به حاشیه و انزوا رانده شده‌اند، هویت خود را با تمسک به شهروندیِ جهان تعریف می‌کنند.

این نتیجه‌ی پژوهش بسیار جالب و خواندنی دو هم‌کلاسی سابقم است که در ژورنال آمریکایی جامعه‌شناسی منتشر شده و همین چند روز پیش به‌خاطرش از سوی انجمن جامعه‌شناسی آمریکا تقدیر شدند. آن‌ها با بررسی داده‌های دو پیمایش معتبر جهانی نشان می‌دهند که اتفاقاً بسیاری از گروه‌هایی که بیشترین دلبستگی به هویت جهانی را دارند یا در کشورهای پیرامون ــ نظیر فیلیپین، نیجریه، هند و تایلند ــ ساکن هستند و یا عضو اقلیت‌‌های سرکوب‌شده و نادیده‌گرفته شده‌ در کشورشان ــ نظیر چچن‌ها در روسیه، مسلمانان در فرانسه، ترک‌ها در آلمان، مسلمانان در هند، کردها در ترکیه، بلوچ‌ها در پاکستان، خوسی‌ها در آفریقای جنوبی و چینی‌ها در تایلند. چرا؟

تمسک به هویت جمعی به آدم‌ها کمک می‌کند تا احساس تعلق کنند و در نتیجه امنیت خاطر و ثبات روانی داشته باشند. اما وقتی هویت‌های خُرد ملی و محلی‌ برای آدم‌ها دردی دوا نمی‌کند و آرامش خیال نمی‌آورد، آن‌ها به سراغ هویت‌های جهانی می‌روند. شرایط نابسامان محلی و زیستن در وضعیت پرمخاطره، نامطمئن و متزلزل موجب می‌شود تا آدم‌ها به ریسمان هویت جهانی چنگ بزنند.

برای همین است که بسیاری از اتباع دولت‌هایی که یا ظالم و سرکوبگرند و یا علیل و درمانده، خود را «شهروند جهان» می‌‌پندارند. این‌ها شهروندانی هستند که احساس خطر می‌کنند اما دولت‌شان یا نمی‌تواند یا نمی‌خواهد که آن‌ها را زیر پر و بال خود بگیرد.