آموزش مجازی؛ جایگزینی مناسب در روزهای کرونایی

مریم اصغری – کلام تازه | بی‌شک آموزش و پرورش به عنوان یک نظام در جهت توسعه پایدار، همیشه مورد نقد و بحث و بررسی قرار گرفته است و ثبات و رفاه هر کشوری در گرو تاثیرات مستقیم نظام آموزشی است. چه بسا که به عنوان نهادی‌ترین زیرساخت تشکیل اجتماع می‌توان به این مهم اندیشید. بنابراین بهینه‌سازی این نهاد اولین کاری است که دولت‌ها باید در برنامه‌های بلند مدت خود لحاظ کنند.

با شیوع ویروس کرونا در اواخر سال گذشته، در کشور با چالشی جدی در بحث آموزش روبه‌رو بودیم که نه تنها در ایران، بلکه در ابعاد گسترده و به شکل جهانی مسیر نظام آموزش را با تغییراتی مواجه کرده است. با همین الگوریتم می‌دانیم که با توجه به شیوه نوین آموزش در شرایط بحرانی، تعداد زیادی از دانش‌آموزان از حضور در کلاس درس محروم شده‌اند و سال تحصیلی متفاوتی را تجربه می‌کنند. در این بین برخی معلمین و دانش آموزان از آموزش‌های مجازی به شدت استقبال کرده‌اند و در روند یادگیری و آموزش آن‌ها خللی ایجاد نشده است. اما این همه ماجرا نیست و در این مسیر با مشکلات پیش بینی نشده‌‎ای، روبه‌رو، و به قولی هنوز اندر خم یک کوچه‌ایم…

فراهم‌شدن بستر آموزش تلویزیونی در کنار شبکه‌های اجتماعی

از تمهیدات خوبی که در این حوزه اتفاق افتاده و می‌شود به آن اشاره کرد، فراهم‌شدن بستر آموزش تلویزیونی در کنار شبکه‌های اجتماعی است که مشابه آن را با این شدت تا کنون تجربه نکرده بودیم و استقبال از آن بسیار خوب بود و به جز مناطق دوردست و شهرهای کوچک، همه از این فرصت استفاده کردند.

در این خصوص رضوان حکیم‌زاده، معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش بیان کرد که همراهی والدین واقعاً در فرایند آموزش مجازی بسیار اهمیت دارد. در واقع بخشی از بازخورد از فرایند یادگیری را می‌توان بازخوردی از رفتار والدین نیز دانست.
وی اشاره کرد: سناریوهای مختلفی طراحی شده است. مثل این‌که سال تحصیلی آینده زودتر شروع شود و یا زمانی برای مرور سال تحصیلی قبلی ایجاد شود یا ارزیابی‌ها بر چه اصولی استوار باشد. همه این‌ها نشان می‌دهد برای ما صرفا قبول شدن بچه‌ها در یک پایه تحصیلی مهم نیست. بلکه برای ما مهم این است که مهارت‌ها و یادگیری دروس به خوبی اتفاق افتاده باشد.

آموزش مجازی جایگزین معلم و مدرسه نخواهد شد

هم‌چنین مهدی نوید ادهم، دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش در جلسه شورای عالی مطرح کرد: اولین مصوبه جلسات شورای عالی آموزش و پرورش این بود که از معلمان درخواست کنیم به همین صورت مفاهیم آموزشی و کتاب‌های درسی را در فرصت باقی مانده به پایان برسانند و هیچ مفهومی حذف نشود و تمام مباحث به صورت مجازی، آموزش‌های تلویزیونی و ظرفیت شبکه شاد آموزش داده شود..

هم‌چنین دومین مصوبه بر استفاده بهینه و هوشمندانه از ظرفیت فضای مجازی تاکید دارد و وزارت آموزش و پرورش باید با سرمایه‌گذاری جدی این کار را ادامه دهد تا اگر در سال تحصیلی جدید آموزش حضوری دانش‌آموزان را هم داشتیم، باز از ظرفیت فضای مجازی برای تکمیل آموزش‌ها استفاده کنیم چراکه آموزش مجازی جایگزین معلم و مدرسه نخواهد شد.

بیش از نود درصد مدارس، آموزش‌های مجازی را انجام می‌دهند

برای ارزیابی وضعیت شرایط فعلی آموزش و آگاهی از سیستم‌های به کار برده شده در این زمینه در سطح شهرستان، به گفتگو با چند تن از مسئولین آموزش در این حوزه پرداختیم.

امیر حسین فرجاد نسب، مدیر دبیرستان‌های واحد ۱۱ و ۱۵ امام رضا (ع) در شهرستان چناران گفت: ما مجموعا در دو دبیرستان دوره اول و دوم متوسطه ۴۲۰ دانش آموز داریم.در راستای بهبود شرایط آموزشی و همچنین ارتباط دو سویه‌ای که به لحاظ عاطفی بخشی، روند آموزش‌ها را تسهیل می‌بخشد، جزوات و فیلم‌ها به صورت الکترونیکی آماده شده است تا در کنار ارتباط مستقیم دانش‌آموزان و معلمین، ایرادات، اشکالات و ابهامات رفع شود و مرجع تدریس تغییری نکند. به طور کل بیش از نود درصد مدارس، آموزش‌های مجازی را انجام می‌دهند. اما معدود مدارسی که در مناطق محروم وکم برخوردار هستند و به دلیل عدم دسترسی به ابزارهای الکترونیکی و گوشی هوشمند و همینطور اینترنت،آموزش‌ها را از دست می‌دهند.

فرجادنسب ادامه داد: ما در مجموعه امام رضا توانستیم آموزش را توسط سامانه‌های موجود آنلاین همزمان داشته باشیم و امکان ارتباط صوتی و تصویری معلم و دانش‌آموز فراهم شده است و بچه‌ها نیز می‌توانند رفع اشکال را در لحظه انجام دهند. در این مجموعه دانش‌آموزان از لحاظ شرایط خانوادگی در حد متعارفی هستند و غالبا بچه‌ها مشکل مالی خاصی ندارند. اما طبق نظر سنجی انجام شده، بازهم چیزی نزدیک به هفتاد تا هفتاد و پنج درصد دانش‌آموزان دسترسی متوسط به اینترنت و گوشی هوشمند دارند و بیست تا سی درصد به ابزارهای الکترونیک و کلاس‌های آنلاینی که برگزار می‌شود، دسترسی ندارند و محتواهای آموزشی به صورت آفلاین در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد. هرچند در مبحث سرعت اینترنت و عدم وجود زیرساخت‌های مناسب و سرورهای لازم با ضعف مواجه هستیم و گاها کلاس کنسل می‌شود. به طور مثال در بعضی موارد سرعت اینترنت آنقدر پایین است که امکان بارگذاری ویدئو نیست و طبیعتا برای ادامه این روند نیازمند زیر ساخت‌های بهتری هستیم.

مدیر دبیرستان امام رضا(ع) افزود: همچنین به تعداد بسیار محدودی از دانش‌آموزان که به هیچ شکلی دسترسی به اینترنت ندارند، اعلام شده است که می‌توانند به مدرسه مراجعه کنند و محتواهای دانلود شده آموزشی را از مدرسه دریافت کنند. اما مسلما به طور کلدر سطح شهرستان و مناطق حاشیه اطراف جامعه آماری وسیعی از بچه ها هستند که هیچ نوع خدمت آموزشی در این ایام نمی‌بینند و امکانات لازم را ندارند. البته که برای ارتقا سطح کار و کنترل کیفیت آموزش‌های آنلاین و آفلاین، هر دو توسط معاونین مدرسه در گروه‌های متفاوت پایه‌های مختلف کنترل شده و هر کدام از معاونین مسئولیت نظارت یکی از گروه‌ها را برعهده دارند و محتوای بارگذاری شده را رصد می‌کنند.کلاس‌های آنلاین هم در طول روز در ۸ تایم برگزار می‌شود و در هر تایم یکی از معاونین به عنوان ناظر و مسئول فنی حضور دارند و شرایط را رصد می‌کنند.

عدم دسترسی به اینترنت صدماتی در روند آموزش ایجاد کرده است

اسماعیل سپهری، مدیر دبیرستان شهید مدرس چناران در این زمینه بیان کرد: حدود دهم اسفند ماه بود که برای عقب نماندن از فرآیند آموزش، شروع به استفاده از فضای مجازی کردیم. از زمانی که شبکه شاد راه‌اندازی شد به خانواده‌ها توصیه کردیم که این اپلیکیشن را نصب و جایگزین کنند. اما به دلیل مشکلات ساختاری این نرم افزار، هنوز حد نساب حضور دانش آموزان در این شبکه برای ما مطلوب نیست. آموزش‌های مجازی را به صورت کلیپ‌های صوتی و تصویری ادامه می دهیم و هر سه روز یک بار عملکرد دانش‌آموزان به صورت توصیفی برای ما گزارش می‌شود. در درسهایی مانند ریاضی که نیاز به حضور و حمایت همه جانبه از سوی دانش‌آموز و دبیر است، رضایت کافی وجود ندارد و شاید رضایت اولیا نیز به ۲۰درصد هم نرسد. در حالت خوش بینانه همکاری دانش آموزان بین ۶۰ تا ۹۰ درصد است.

منتظرم به کلاس درس در مدرسه برگردم

هم‌چنین حسن عباسی، دبیر ریاضی دبیرستان بهار متوسطه دوره اول در منطقه آموزشی گلبهار ضمن ابراز اینکه در حدور ۱۶ سال است که معلم هستم و این اولین بار است که از تعطیلات متنفرم و منتظرم هر چه زودتر تمام شود و به کلاس درس در مدرسه برگردم، اذعان داشت: اولین کاری که ما کردیم این بود که در همان ابتدای بحث قرنطینه با مدیریت اقای آرین‌نژاد، مدیر محترم دبیرستان بهار تصمیم گرفتیم که افق دید دورتری را ترسیم کنیم و به این فکر نکنیم که قرنطینه تا پایان فروردین به اتمام می‌رسد.

بنابریاین همان زمان از هر کدام از کتب درسی یک یا دوفصل را تدریس کردیم و فیلم‌برداری شد. این مطالب در فضای مجازی که برای بچه‌ها ایجاد شده بود، به طور روزانه بارگذاری می‌شد. هرشب تعدادی سوال در گروه‌های آموزشی برای دانش آموزان قرار می‌دادیم و از دانش آموزان پس از هر دوره امتحان می‌گرفتیم.در این میان اقدام به مرور درس‌های گذشته نیز کردیم و مطالب گذشته که در کلاس تدریس شده بود را هم مرور کردیم و همان روال سوال و جواب را ادامه دادیم.

عباسی ضمن تشکر از مدیریت و معاونت مدرسه آرین‌نژاد و یوسفی و دانش‌آموزان، اولیا و همکارانی که همکاری لازم را مبذول داشتند، ادامه داد: در حال حاضر با توجه به اینکه سیستم شاد هنوز برای مقطع متوسطه آغاز به کار نکرده است، در بستر فضای مجازی آموزش را انجام می‌دهیم و هر روز مطالب جدید در کانال و گروه‌ها قرار می‌گیرد. هنوز خیلی از دانش‌آموزان یا اولیابه سیستم شاد دسترسی ندارند و علاوه بر اینکه استفاده از این سیستم برای ابتدایی جدی است و برای مقطع متوسطه هنوز خیلی جدی نیست.

خوشبختانه بازخورد بیشتر از سطح توقع ما بود

وی در رابطه با میزان مشارکت دانش‌آموزان گفت: ما تقریبا از دهم اسفندماه کار آموزش مجازی را آغاز کردیم و هرروز فایل گذاشته می‌شد و این برای من یک افتخار است که مطالب از قبل تهیه شده دیگر سیستم‌ها را فوروارد نمی‌کردم و دقیقا خودم آن‌ها را تولید می‌کردم. در ابتدا که آموزش مجازی را شروع کردیم، میزان مشارکت حدود ۴۰ درصد بود. اما با این شرایط کم‌کم اولیا و دانش آموزان مشارکت بیشتری از خود نشان دادند و به مرور این میزان به ۸۰ درصد نیز رسید و بازخورد ما بیشتر از حد معمول بود. در این میان ما به شدت پیگیر بودیم که دانش آموزان و اولیا آن‌ها به گروه‌ها بیایند و عدم این اتفاق خیلی مربوط به امکانات نیست و این مشکل برای روستاها صادق است و در گلبهار به نظرم کوتاهی می‌کنند.

عباسی در رابطه با مشکلات و معایب احتمالی موجود این سیستم اموزشی گفت: ما با واژه بهترین و بدترین روبه رو هستیم و فعلا کار را راه می اندازد.ولی از اولین معایب آن،عدم امکان استفاده از اپلیکیشن‌های لازمو نبود زیرساخت‎های لازم است.اینترنت سرعت بسیار پایین دارد. نکته دوم این است که ما هیچگونه آموزشی قبل از این جریان، نه برای معلمین و نه دانش‌آموزان نداشتیم و عملا تجربه آموزش از راه دور را نداشتیم و برای اولین بار با این معزل روبه رو شدیم. و سومین مشکل جدی فعلی این است که بسیاری از دانش‌اموزان و اولیا این موضوع را جدی نمی‌گیرند و می‌خواستند منتظربمانند تا هر وقت به سر کلاس آمدند، درس گوش دهند.

بچه‌ها مجبورند از صبح تا شب درگیر گوشی باشند

سعیده زارعی، دبیر عربی دبیرستان‌های دخترانه الزهرا، فرزانگان و عفاف در مقطع متوسطه دوره دوم گلبهار در رابطه با سیستم آموزشی به کار گرفته شده گفت: آموزش‌های ما از طریق فضای مجازی صورت می‌گیرد و سیستم شاد هنوز به طور کامل راه اندازی نشده و جانیفتاده است. بعضا از نظر مالی و امکانات لازم، دانش‌آموزان در وضعیتی هستند که حتی اگر همکاران ویدئوهای تصویری با ۵۰۰ مگابایت حجم را بارگذاری می‌کنند، نمی‌توانند اینترنت خریده و ویدئوها را دانلود کنند.

به همین جهت مسئله فایل صوتی را جایگزین ویدئو با حجم بالا کردم. چراکه فکر کردم که اگر بچه‌ها تدریس را با صدای معلم خود بشنوند، بهتر و تاثیرگذار تر است.درس‌ها را برای بچه‌ها وویس گرفتم و اموزش که قواعد عربی بود را به صورت وویس برای بچه‌ها فرستادم و تصاویر درس را عکس گرفته و در گروه می‌گذاشتم و به طور همزمان با وویس درس را توضیح می‌دادم تا برای بچه‌ها جذابیت داشته باشد. دانش‌آاموزانی که امکانات و دسترسی دارند، معمولا در کلاس شرکت می‌کنند. اما در مدارس شبانه‌روزی که دانش اموزان روستایی هم هستند گاها دسترسی به اینترنت ندارند و طبیعتا نمی‌توانند در کلاس‌های مجازی شرکت کنند.

البته که حدود ۶۰ درصد آن‌ها دسترسی راحت به اینترنت و گوشی هوشمند دارندوآن ۴۰ درصدی که دسترسی ندارند،معلوم نیست چه اتفاقی برایشان می‌افتد . با توجه به اینکه در حال حاضر گفته شدهکه کل کتاب باید تدریس شود و قبل از اتمام سال تحصیلی به پایان برسد، این یک فاجعه است.یکی دیگر از معایب این سیستم این است تدریس‌ها دقیقا در ساعت‌های خاص و مشخص شده انجام نمی‌شود و بچه‌ها خیلی درگیر فضای مجازی می‌شوند و مجبورند از صبح تا شب درگیر گوشی باشند. من با بچه‌ها در ارتباط هستم و می‌گویند مدام در حال چک‌کردن گروه‌ها هستند و می‌نویسند و به خواندن نمی‌رسند.

زارعی ضمن قدردانی از اداره اموزش و پرورش، مدیران مدارس که به صورت غیر مستقیم روند کار آموزش را رصد می‌کنند،ادامه داد: از معضلات این نوع آموزش برای معلمان نیز باید بگویم شخصا شبانه روز درگیر هستم و مثلا مدت زمانیبه طور معمول سر کلاس باید صرف می‌کردم، چند برابر شده است و باید تک تک به بچه‌ها تدریس کنم.

نمایش‌های زنده برای ایجاد اشتیاق و علاقه بین بچه‌ها

ملیحه رجبی معلم کلاس اول مدرسه سما گلبهار در رابطه با سیستم آموزش به کار گرفته شده گفت: ما برای آموزش از سیستم مجازی استفاده می‌کنیم وفیلم‌های دروس مربوطه را از قبل تهیه و ضبط می‌کنیم و داخل کانال میگذاریم و بچه‌ها فیلم‌ها را می‌بینند.بعد از اینکه بچه‌ها فیلم‌های آموزشی را دیدند، به صورت صوتی به پرسش و پاسخ می‌پردازیم.در پرتال مدرسه سما نرم‌افزاری به نام آداب کانکت قرار داده شده است که بچه‌ها و معلمین آن را نصب کرده و بهصورت آنلاین و از روش صوتی و تصویری با بچه‌ها در ارتباط هستیم. اما بیشتر در پیام‌رسان‌ها فعالیت داشتیم و به تازگی هم اعلام شده است که باید از سیستم شاد استفاده کنیم. بچه‌ها کمی انگیزه و انرژی خود را از دست داده‌اند و من برای ایجاد اشتیاق و علاقه بین آن‌ها با کمک گرفتن از یکی دو نفر از دانش‌آموزانم که در همسایگی ما هستند از نمایش‌های زنده در آموزش استفاده می‌کنم و بیشتر سعی می‌کنم آموزش‌هارا با نمایش به بچه‌ها بدهم و از ۱۵ نفر دانش‌آموزانم ۱۴ نفر آن‌ها در کلاس‌ها شرکت می‌کنند و آن یک نفر هم متاسفانه مشکل دسترسی به اینترنت و گوشی هوشمند داشت.
رجبی ضمن اشاره به این مطلب که تدریس مجازی جایگزین درسی که در کلاس داده می‌شود، نمی‌شود گفت: قطعا این سیستم نقاط ضعفی دارد و جایگزین برابری با سیستم حضوری نخواهد بود اما با توجه به شرایطی پیش‌آمده وکمپین در خانه بمانیم فعلا چاره‌ای نداریم ضمن اینکه با سیستم‌هایی که مدرسه سما راه‌اندازی کرده، حقیقتا هم معلمین رضایت دارند و هم ۹۹ درصد خانواده‌ها اعلام رضایت کردند.

بسیاری از روستاهای مناطق محروم به اینترنت دسترسی ندارند

یکی از نقاط ضعف عمده این پروسه آموزشی این است که تمام برنامه‌ریزی های فضای مجازی برای شهرهای دارای امکانات اولیه انجام شده است. هرچند نهادهای آموزشی در این مدت بسیار تلاش کردند تا بازخورد و نتیجه بهتری را حاصل کنند، اما ایراداتی نیز به این موضوع وارد است و با توجه به میزان لزوم پایبندی به رعایت سیاست فاصله‌گذاری اجتماعی باید همه جوانب امر سنجیده شود. در برخی از مناطق کشور پرداخت هزینه‌ها مشکل است و بسیاری از روستاهای مناطق محروم به اینترنت دسترسی ندارند و قطعا باید فکری به حال این نقاط کرد.

همچنین بعضا معلمین برای یک ارتباط آنلاین با قطع اینترنت مواجه می‌شوند و یا دانلود یک فایل مدت زمان زیادی می‌برد و طبیعتا وزارت ارتباطات باید فکری به حال سرعت و هزینه آموزش مجازی کند. همچنین حائز اهمیت است که از آنجایی که همه معلمان در این خصوص آموزش‌های لازم را ندیدند و گاها به مشکلاتی برمی‌خورند و آموزش‌هایی به صورت مجازی برای معلمین نیز گذاشته شود.

اهدا تبلت دانش‌آموزی در مناطق محروم

در پایان این گزارش، خبر خوب این روزها این‌که قاسم‎علی خدابنده، مدیر آموزش و پرورش استان خراسان رضوی گفت: با توجه به نیاز به دسترسی و حضور دانش‌آموزان در سیستم آموزشی فعلی و این‌که برخی از دانش‌آموزانی که در مناطق محروم شهری و روستایی زندگی کرده، امکان حضور در این کلاس‌های مجازی را ندارند، با هماهنگی‌های انجام شده به دنبال این هستیم که علاوه بر تهیه اینترنت در این مناطق، تبلت‌های دانش‌آموزی را به آن‌ها اهدا کرده تا این افراد به مانند دیگر دانش‌آموزان بتوانند از آموزش مجازی بهره ببرند.