تاثیرات ازدواج زودهنگام بر جامعه

پایگاه خبری تحلیلی کلام تازه |

موضوع ازدواج زودهنگام یا کودک همسری چند سالی می‌شود که در جامعه ما مطرح شده و بازخوردهای متفاوتی را در خصوص جلوگیری از ازدواج کودکان قبل از رسیدن به سن قانونی در پی داشته است. طبق قانون سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال و برای پسران 15 سال است و هیچ‌دفترخانه‌ای اجازه ثبت ازدواج پایین‌تر از این سن را بدون حکم دادگاه ندارد. با این حال هنوز آمار رسمی درباره کودک همسری در شهرستان چناران وجود ندارد.

با وجود تلاش‌های بسیاری که از سوی فعالان حقوق کودک و زنان و برخی از دستگاه‌های دولتی در این رابطه صورت گرفته، اما همچنان این امر موافق و مخالفان بسیاری دارد. تا جایی که پای مجلس نیز به این موضوع باز شد و نمایندگان سعی کردند با قانون، مانع از ازدواج کودکان شوند. اما روزنامه آرمان در مورخه 10 تیر 98 از رد بی‌سروصدای طرح کودک همسری یا همان افزایش سن ازدواج در کمیسیون قضایی مجلس خبر داد.

صحبت‌های موافقین و مخالفین طرح کودک همسری که به‌عنوان نماینده مردم در مجلس شورای اسلای حضور دارند نیز بنوبه خود قابل توجه است. یکی از مهم‌ترین استدلال‌های مخالفانِ طرح افزایش سن ازدواج این است که ازدواج در سن پایین به خودی خود بد نیست و نباید افراد را بعد از رسیدن به بلوغ جنسی برای ازدواج محدود کرد. مخالفان طرح همچنین سلب حق ازدواج در سن پایین را خلاف شرع هم می‌دانند. البته نمایندگان زن مجلس قبلا به سراغ برخی علما رفته و موافقت آن‌ها را با افزایش سن ازدواج جلب کرده بودند. آیت الله ناصر مکارم شیرازی چندی قبل در فتوایی اعلام کرد که ازدواج دختران زیر ۱۳ سال باطل و حرام است.

همچنین آیت الله اسدالله بیات زنجانی، کودک‌همسری را غیر شرعی و موجب وهن مذهب دانست. این مرجع تقلید شیعه گفته است: «ازدواج با کودکان ناعادلانه است و، چون ناعادلانه است، مشروع نیست».

شاید بتوان یکی چالش ‌برانگیزترین مباحث مطرح شده در این خصوص را صحبت‌های حسن نوروزی، سخنگوی کمیسیون قضایی و نماینده معین شهرستان چناران در مجلس شورای اسلامی دانست آنجا که در مخالفت این کمیسیون با طرح کودک همسری می‌گوید: من متوجه نمی شوم چرا عده‌ای اصرار دارند مغایر شرع مقدس اسلام سن ازدواج را بالا ببرند.

نوروزی در ادامه این مطلب می‌گوید: دخترانی که در سنین پایین ازدواج می کنند کمتر طلاق می‌گیرند و در زایمان کمتر مرگ و میر دارند و زندگی بهتری دارند و این موضوعات در آمارهای مرکز آمار ایران و سازمان ثبت احوال مشهود است.

وی درباره ادعای مدافعان طرح کودک همسری مبنی بر هشدار پزشکان زنان درباره ازدواج دختران در سنین 13 و 14 سالگی گفت: همه کارشناسان پزشک هستند و ما در اینجا باید بحث اسلام را مد نظر قرار دهیم.

نوروزی همچنین تاکید کرد: خود موضوع تعیین سن 13 سال برای ازدواج که توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام در گذشته صورت گرفت برای درنظر گرفتن مصالح جامعه بود وگرنه که 9 سال تمام از نظر شرع مقدس کافی بود اما مجمع تشخیص با توجه به شرایط جامعه 13 سال را قرار داد و اینگونه نیست که ما نسبت به مسائل جامعه هم به کل بی توجه باشیم.

حسینعلی شهریاری نماینده مردم زاهدان و رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی است او که در برنامه «چهل ۵۷» که از شبکه «شما» در اول اردیبهشت ماه 98 با محوریت استان سیستان و بلوچستان به روی آنتن رفت، سخن می‌گفت خاطر نشان کرد که به هر حال برای اینکه وقت مجلس گرفته شود، گاهی اوقات این مباحث از طرف برخی همکاران مطرح می‌شود. او این را هم گفته که وقتی ما نمی‌توانیم در مجلس مشکلات اساسی مردم مثل معیشت یا اشتغال را حل کنیم، با این طرح‌ها وقت را می‌گذرانیم.

سخنانی که انتقاد شدید محمد فیضی زنگیر، نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی، را در پی داشت او در دوم اردیبهشت 98 در گفتگو با خبرگزاری خانه ملت گفت: جامعه نسبت به این موضوع حساس بوده و رسیدگی به آن مطالبه جامعه است و خواستار پاسخگویی است در این رابطه ما نمایندگان مجلس علاوه بر وظیفه پاسداری از حقوق انسانی کودکان مسئولان سنخیت قوانین با روح زمانه نیز هستیم.

این نماینده مردم در مجلس دهم، یادآور شد: به کودکی که اجازه اخذ گواهینامه رانندگی، افتتاح حساب بانکی، معامله و رای دادن داده نمی شود چگونه اجازه ازدواج می دهیم! می طلبد کمیسیون قضایی با عنایت به آسیب‌ها و هزینه‌های گزاف پدیده کودک همسری بر آینده کودکان این سرزمین به بازگشت مجدد طرح به صحن مجلس توجه ویژه داشته باشند.

طیبه سیاوشی نماینده مردم تهران و عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی، نماینده دیگری بود که در مورخه 12 تیرماه 98 با بیان اینکه ازدواج کودکان نوعی کودک‌آزاری است گفت: برخی بدون مطالعه، طرح کودک همسری را به انحراف کشیدند. متاسفانه در مورد طرح کودک همسری با برداشت‌های بدی مواجه می‌شویم یعنی افرادی تلاش می‌کنند در مورد مسائل حوزه زنان به ضرر جامعه زنان و به نفع خود عمل کنند. هر چند تلاش ما در طرح کودک همسری منع ازدواج کودکان زیر 13 سال است اما متاسفانه افرادی که با جامعه زنان ضدیت دارند و به ویژه با حقوق کودکان آشنا نیستند بدون مطالعه طرح، مطرح کردند که طرح به دنبال منع ازدواج کودکان زیر 18 سال است و در واقع این طرح مهم را به انحراف کشیدند و کودکان قربانی برداشت بد و سوء‌‌تفاهم این افراد شدند.

هرچند آمار واضح و دقیقی از میزان کودک همسری در شهرستان چناران در دسترس نیست و اداره ثبت احوال این شهرستان نیز به بهانه‌های واهی از ارائه آمار به نشریه کلام تازه خودداری نمود اما حسین اکبری عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی دانشکده فردوسی مشهد در گفتگویی که در تاریخ 9 خرداد 98 با خبرگزاری ایسنا انجام داده بود به صراحت اعلام می‌کند که بنا بر گزارشی خراسان رضوی دارای بیشترین میزان کودک‌همسری می‌باشد.

او می‌گوید: بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، ۳۷۹۳ مرد ۱۰ تا ۱۴ سال و ۷۳۰۵ زن ۱۰ تا ۱۴ سال در خراسان رضوی ازدواج کرده بودند. هم‌چنین در همین زمان، ۱۸۰۰ زن در سنین ۱۰ تا ۱۹ سال در استان خراسان رضوی مطلقه شدند که عدد قابل توجهی است.

با توجه به آنچه که تاکنون به آن پرداختیم و مشاهده مواردی از بروز پدیده کودک همسری در شهرستان چناران و هشدار کارشناسان مربوطه، بر آن شدیم تا با دعوت از صاحب‌نظران و کارشناسان به زوایای پیدا و پنهان این پدیده اجتماعی در شهرستان چناران بپردازیم. آنچه می‌خوانید حاصل گفتگوی این کارشناسان در دفتر نشریه کلام تازه می‌باشد.

با توجه به آنچه که تاکنون به آن پرداختیم و مشاهده مواردی از بروز پدیده کودک همسری در شهرستان چناران و هشدار کارشناسان مربوطه، بر آن شدیم تا با دعوت از صاحب‌نظران و کارشناسان به زوایای پیدا و پنهان این پدیده اجتماعی در شهرستان چناران بپردازیم. آنچه می‌خوانید حاصل گفتگوی این کارشناسان در دفتر نشریه کلام تازه می‌باشد.

خانواده، دلیل اصلی کودک همسری

«مسئله اصلی در کودک همسری بعضی از خانواده‌ها هستند» این مطلب را فاطمه بذری، کارشناس ارشد روانشناسی گفت و این را هم افزود که بعضی از خانواده‌ها آگاهی و توانایی مقابله با ویژگی‌های رفتاریِ خاصِ دوران نوجوانی را نداشته و به محض این‌که فرزندشان وارد دوره نوجوانی با ویژگی‌هایی مثل بی‌ثباتی در رفتار، استقلال‌طلبی، هیجان‌خواهی، برخورداری از تفکرات لجوجانه و .. می‌شوند احساس خطر کرده و نوجوان خود را به سمت و سویی هدایت می‌نمایند که بتواند ازدواج کند غافل از اینکه ازدواج یک سری الزامات دارد و بدون توجه به این الزامات مطمئنا ازدواج موفقی صورت نخواهد پذیرفت.

«مسئله اصلی در کودک همسری بعضی از خانواده‌ها هستند» این مطلب را فاطمه بذری، کارشناس ارشد روانشناسی گفت و این را هم افزود که بعضی از خانواده‌ها آگاهی و توانایی مقابله با ویژگی‌های رفتاریِ خاصِ دوران نوجوانی را نداشته و به محض این‌که فرزندشان وارد دوره نوجوانی با ویژگی‌هایی مثل بی‌ثباتی در رفتار، استقلال‌طلبی، هیجان‌خواهی، برخورداری از تفکرات لجوجانه و .. می‌شوند احساس خطر کرده و نوجوان خود را به سمت و سویی هدایت می‌نمایند که بتواند ازدواج کند غافل از اینکه ازدواج یک سری الزامات دارد و بدون توجه به این الزامات مطمئنا ازدواج موفقی صورت نخواهد پذیرفت.

بذری با اشاره به اینکه تعداد متقاضیان ازدواج‌های زودهنگام در سن ۱۲تا ۱۴ سال در میان افرادی که به مراکز مشاوره ازدواج مراجعه می‌کنند کم نیست گفت: این تعداد در روستاها بیشتر از شهرهای چناران و گلبهار می‌باشد نه به این معنی که در شهرهای یادشده ازدواج زودهنگام نداریم اما تعدادشان به مراتب از روستاها کمتر است.

وی در پایان با اشاره به این‌که فردی که قصد ازدواج دارد باید به بلوغ رسیده باشد گفت: این بلوغ صرفاً بلوغ جسمانی نیست. او باید به درجه‌ای از بلوغ اجتماعی، اقتصادی، روانی، عاطفی و اخلاقی رسیده باشد تا بتواند ازدواج موفقی داشته باشد و این دقیقا با آنچه که در کودک همسری رخ می‌دهد منافات دارد.

در پدیده کودک همسری، دچار نوعی تناقض اجتماعی خواهیم شد

در ادامه حسین جانعلی‌پور، کارشناس ارشد روان‌شناسی با بیان اینکه در دنیا ازدواج کمتر از سن 18 سال را کودک همسری می‌گویند چهار دلیل عمده را برای علت وقوع آن ذکر کرد که ۶۸ درصد آن را سنت‌های قومی، 17 درصد فقر، 2 درصد اعتیاد و 11 درصد را سایر عوامل شامل می‌شد.

وی با بیان اینکه خشونت، آزار جنسی و فیزیکی، مرگ به هنگام بارداری، تن‌فروشی، محرومیت از تحصیل، اعتیاد، مهاجرت، کارتن خوابی، خودکشی و نداشتن مهارت‌های فرزندپروری از پیامدهای کودک همسری است گفت: مشاوره پیش از ازدواج مناسب‌ترین سن ازدواج برای دختران را 20 و برای پسران 22 سال تعیین می‌کند. که اگر پایین تر از این سن باشد ریسک خطر بالا می‌رود.

این کارشناس ارشد روانشناسی با تاکید بر این‌که هیجانات فردی شخصی که سن بالا دارد با کسی که سنش پایین است متفاوت است اظهار داشت: وقتی سن ازدواج از حد تعیین شده بالاتر رود ُبعد روانی، هیجانی و مطالبات آن و رویکردهای ذهنی در دختران و پسران تا حدی فروکش می‌نماید.

وی در پایان با بیان این‌که در پدیده کودک همسری دچار نوعی تناقض اجتماعی خواهیم شد تصریح کرد: در این گونه از ازدواج‌ها، زن و شوهری که به سن قانونی نرسیده و ازدواج کرده‌اند از بسیاری از قوانین نظام مند اجتماعی محروم خواهند شد. زیرا قانون به آن‌ها حتی اجازه افتتاح حساب بانکی، رای دادن، تقاضای طلاق و حتی ثبت نام فرزندشان را بدلیل این‌که پدر و مادر فرزندی که بدنیا آورده محسوب نشده و بر اساس قانون فقط حضانتِ طفل را بر عهده دارند نخواهد داد.

سن شرعی به مقتضیات زمان بستگی دارد

دکترحسین جلیلی، مشاور ژنتیک شبکه بهداشت با اشاره به این‌که بازه باروری در خانم‌ها از حدود 18 یا 19 تا سن 35 سالگی محسوب می‌شود و برای مردان از نظر علمی محدودیت چندانی وجود ندارد گفت: زن و شوهری که درآمد ماهیانه یک تا یک‌و‌نیم میلیون را دارند معمولاً به یک یا حداکثر دو بچه اکتفا می‌کنند.

حسین جلیلی در ادامه گفت: اگر قرار بر افزایش جمعیت باشد باید شرایط را برای جامعه آماده کنیم تا چند فرزند داشته باشند نه این‌که کودکانی را تشویق کنیم که ریسک باروری و ازدواج از هر نظر برای آن‌ها بالا است.

جلیلی در ارتباط با سن ازدواج در مشاوره ژنتیک گفت: سن ازدواج از چندین دیدگاه توصیه می‌شود مانند دیدگاه کنوانسیون‌های بین المللی، شرعی، سنتی و دیدگاه قوانین مدنی. کنوانسیون‌های بین المللی که معمولاً تا ۱۸ سالگی را سن کودکی می‌دانند و ازدواج زیر ۱۸ سال برای دختر و پسر ممنوع در نظر می‌گیرند زیرا کودک همسری به وجود می‌آید.

این مشاور ژنتیک نیز همانند کارشناس ارشد روانشناسی، حسین جانعلی‌پور ازدواج زیر سن 18 سال را کودک همسری دانست.

وی بابیان این‌که سن شرعی نیز بستگی به مقتضیات زمان دارد خاطر نشان کرد: در دیدگاه شرعی سن ازدواج برای دختران 9 و برای پسران 13 سال عنوان شده است.

حسین جلیلی در پایان با اشاره به این‌که قوانین مدنی متغیر هستند و به زمان‌های مختلف بستگی دارند افزود: در سال ۱۳۱۰_11 13 قوانین مدنی منتشر شد که سن ازدواج را 9 سال برای دختران و ۱۳ سال برای پسران در نظر گرفت. در مقطعی دیگر و در سال ۱۳۵۳ سن ازدواج برای دختران 15 و برای پسران 18 سال در نظر گرفته شد. پس از آن سن ازدواج تغییر کرده و برای دختران ۱۳و پسران 15 سال تعریف شد.
مجلس درصدد تغییر سن ازدواج است

مجلس درصدد تغییر سن ازدواج است

در ادامه مجید اشراق، دادستان سابق شهرستان چناران نیز بعلت اینکه نتوانست در زمان مقرر میزگرد حضور یابد، فردای آن روز به دفتر نشریه آمد و به سوالات ما در خصوص مبحث کودک همسری پاسخ داد. او مانند کارشناسان قبلی ازدواج زیر سن 18 سال را کودک همسری معرفی کرد و گفت: در قانون مدنی سن بلوغ برای دختران 13 سال و برای پسران 15 سال تمام تعریف می‌شود اگر بخواهیم به تعریف فقهی کودک همسری برسیم ازدواج اشخاص کمتر از سن بلوغِ شرعی، کودک همسری شناخته می‌شود.

مجید اشراق با اشاره به سن ازدواج گفت: وقتی سن شخص به سن شرعی رسیده می‌تواند ازدواج کند اما باید ببینیم از نظر فیزیکی و یا کمال عقل نیز به رشد رسیده تا بتواند زندگی را اداره نماید.

اشرا ق در ادامه خاطر نشان کرد: در سال 1313 براساس قانون، سن ازدواج برای پسران 18 سال کامل شمسی و دختران 15 سال تمام تعریف می‌شد پس از آن سن ازدواج برای دختران به 9 و پسران 13سال رسید. این قانون سن ازدواج را پایین آورد. چندی بعد تحولات باعث شد در مصوبات مجمع سال 1381 سن ازدواج برای دختران 13 سال و پسران 15 سال درنظر گرفته شود.

وی با اشاره به عقد نکاح افزود: نکاح بر 2 نوع است نکاح در لغت به معنای روابط زناشویی و همبستری و در معنای اصطلاحی عقد نکاح است. نکاح به معنای لغوی اگر بخواهد قبل از رسیدن به سن فیزیکی صورت پذیرد صدماتی را به دنبال دارد. حتی قانونگذار حق تعیین حبس برای آن را دارا است.

این کارشناس حقوقی خاطرنشان کرد: مجلس درصدد تغییر سن ازدواج است اما به نظر من نمی‌تواند این کار را انجام دهد زیرا این سن، جزو مصوبات مجمع می‌باشد و مصوبات مجلس نمی‌تواند مخالف مصوبات مجمع باشد.
«مجمع تشخیص مصلحت نظام این قانون را تصویب کرده است پس باید نسبت به اصلاح آن نیز اقدام کند» این راه‌حلی بود که از مجید اشراق برای تغییر سن ازدواج ارائه شد او در ادامه این را نیز اضافه کرد که مجمع برای ایجاد احکام ثانویه آمده است و اگر موضوعی مخالفِ شرع بود و یا با قانون اساسی مغایرت داشت باید به مجمع تشخیص مصلحت نظام برده شود زیرا مجلس در احکام ثانویه حق دخالت ندارد.

مجید اشراق افزود: اگر مجمع تشخیص مصلحت نظام به این نتیجه برسد که سن ازدواج تغییر پیدا کند می‌توان این کار را داد اما هنوز به جمع‌بندی نرسیده‌اند. اگر سن ازدواج را خیلی بالا ببریم در برخی از نقاط ایران با جوامعی روبرو می‌شویم که ازدواج در سن پایین صورت می‌گیرد.

اشراق ادامه داد: در این زمان با ازدواج‌هایی روبرو می‌شویم که انجام شده ولی ثبت آن صورت نگرفته است و این به ضرر خانواده‌ها است برای همین در مقطع ازدواج باید به سنی برسیم که با عرفِ قسمت‌های بزرگ جامعه همسو باشد.

این کارشناس حقوقی با اشاره به آمار طلاق در سن پایین گفت: نوروزی، رییس کمسیون حقوقی مجلس آمارهایی را ارائه می‌دهد که با ارقام موجود 180 درجه مغایرت دارد. مثلا می‌گوید براساس ارقام داده شده از سوی مرکز آمار و اداره ثبت و احوال میزان طلاق در ازدواجِ سنین پایین کمتر است اما ما این آمار را مشاهده نکرده‌ایم در مقابل، برخی از آمار نشان‌‌دهنده این است که آمار طلاق در سنینِ بالا کمتر است.

دادستان سابق چناران با اشاره به بحث تداخلات نظام اجتماعی گفت: در برخی از موارد خانمی را مشاهده می‌کنیم که ازدواج کرده و دارای فرزند است اما چون به سن رشد نرسیده نمی‌تواند فرزندش را در مدرسه ثبت‌نام نماید، برای او حساب بانکی باز کند یا برای خودش گواهینامه بگیرد این مسائل به تداخلات نظام‌های اجتماعی مربوط می‌شود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: در نظامات اجتماعی برای برهم نخوردن قاعده و نظم یک سن غالب را مشخص می‌کنند اما ازدواج یک نظام اجتماعی نیست که برای آن سن مشخص تعیین شود در این راستا برای جلوگیری از تداخلات نظام‌های اجتماعی افرادی که به سن بلوغ رسیده‌اند اما 18 سال کامل ندارند و رشدشان محرز نشده است باید ازدادگاه گواهی رشد بگیرند این موضوع ممکن است زمان زیادی ببرد اما آسیب را کاهش می‌دهد.