گلبهار؛ شهری برای خودروها

پایگاه خبری تحلیلی کلام تازه – مجتبی جعفری | تا پیش از وقوع انقلاب صنعتی، عابرین پیاده، اساسی ترین نقش را در فضاهای شهری ایفا می‌‌کردند. شهرها بصورت فشرده توسعه می ‌یافتند تا استفاده از امکانات شهری برای تمامی شهروندان و عابرین پیاده، به سادگی امکان‌پذیر باشد. با ورود خودرو به زندگی بشریت، روال شهرها چه از لحاظ عملکردی و چه از لحاظ بصری به کلی تغییر یافت. با اتکا بر حضور خودروها، دیگر تاکیدی بر توسعه‌ی فشرده وجود نداشت و شهرها بصورت پراکنده رشد کردند. همین امر باعث وقوع مشکلات بسیاری در شهرها گردید.

وقتی شهر بصورت پراکنده توسعه می‌یابد، فضاهای خالی که در میان قطب‌های شهری بوجود آمده، امکان تجربه‌ی مناسب زندگی شهری را مختل می‌سازد. اتکا بر خودروها به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد به گونه‌ای که عابرین پیاده امکان جابجایی از منطقه‌ای به منطقه‌ی دیگر شهر را بدون خودرو نخواهند داشت. به بیان دیگر، در این گونه شهرها، کسی که وسیله نقلیه نداشته باشد، حق استفاده از تمام فضاها و امکانات شهری را ندارد!

کسی که وسیله نقلیه نداشته باشد، حق استفاده از تمام فضاها و امکانات شهری را ندارد

در کشور ما نیز، پس از سلطه‌ی اتومبیل بر شهرها، مفهومی به نام «پیاده‌گرایی» کم کم به سایه مهاجرت کرد و شهرها بر اساس رفت و آمد خودروها توسعه یافتند. راجع به شهرهای گذشته شاید چنین موضوعی زیاد به چشم نیاید چون شهرهای سنتی بصورت فشرده توسعه یافته‌بودند و شهر از لحاظ تراکم کاربری و فضای شهری در شرایط نسبتا قابل قبولی به سر می‌برد.

اما در شهرهای جدید، حکمرانی اتومبیــل‌ها و خیابــان‌ها بصورت محسوسی در برابر عابرین پیاده و پیاده‌روها احساس می‌شود. خصوصا ظهور پدیده‌ای به نام مسکن مهر که موجب ساخت و ساز انبوه و پراکنده در شهرهای جدید شد، به شکست عابرین پیاده از اتومبیل‌ها دامن زد. فضاهای خالی در میان شهر به طرز چشمگیری افزایش یافت؛ به گونه‌ای که برای سفر از مرکز یا ورودی شهر تا منزل خود، باید از چند بیابان شهری (!) عبور می‌کردید!

نگارنده با توجه به سکونت در «شهر جدید گلبهار»، مشکلات عدم پیاده‌گرایی در این شهر جدید را بررسی خواهد کرد که با توجه به مشاهداتی که از دیگر شهرهای جدید کشور داشته‌ام، بسیاری از این مسائل در خصوص دیگر شهرها نیز قابل بسط خواهد بود.

وقتی در گلبهار تردد می‌کنید، عابرین پیاده‌ی بسیاری را مشاهده خواهید کرد که از حاشیه‌ی بلوارها در حال رفت و آمد هستند. بسیاری از پیاده روها تکمیل نشده‌اند و شهروندان مجبورند از گوشه‌ی خیابان‌ها تردد کنند و از مناظر بیابانی شهر لذت ببرند! مناطق میانی شهر نیز با فقر پوشش گیاهی و فضای سبز دست و پنجه نرم می‌کنند که باعث رنج بردن عابرین پیاده از آفتاب و باد و طوفان می‌شود.

یکی از پرکاربردترین راهکارهای ایجاد امنیت در فضاهای شهری، استفاده از نظارت شهروندان است. در حالی‌که در شهر جدید گلبهار، به دلیل پراکندگی فضاهای شهری و درونگرایی مجتمع‌های مسکونی، چنین نظارتی وجود ندارد و

عابرین پیاده خصوصا زن‌ها و کودکان به هنگام تردد در فضاهای خالی شهر، امنیت را احساس نمی‌کنند.

به عقیده‌ی نویسنده، معماری و شهرسازی دوره‌ی مدرن، تاثیرات مخربی را بر شهرهای جهان به جا گذاشته است. این شهرهای خشک و بی‌روح، زاییده‌ی مکتب مدرنیسم است. البته شاید مدرنیته در ذات خود چنین ایراداتی نداشته باشد اما وقتی بدون توجه به شرایط و محیط زمینه، سبکی را کپی می‌کنیم و در محیط دیگری به منصه ظهور می‌رسانیم، چنین ایراداتی نمایان می‌شود.

وقتی کاربری تجاری را به مجتمع‌های تجاری محدود می‌کنیم و از تحرک و سرزندگی‌ای که فضاهای تجاری می‌توانند در لبه‌های شهری ایجاد کنند، چشم می‌پوشیم. وقتی عنصر هویت بخش و تاثیرگذاری به نام «کوچه» را از شهر حذف می‌کنیم. وقتی شهر سرشار از فضاها و مناظر تکراری است و چشم شهروند را خسته می‌کند. وقتی کوششی در جهت ایجاد تنوع و سرزندگی در کالبد و مناظر شهر اعمال نمی‌شود. پس چگونه باید انتظار داشته‌باشیم، خوابگاهی بودن از شهرهای جدید برچیده شود؟

بسیاری از شهروندان، امور مهمی همچون کسب و کار، خرید و تفریح خود را به شهرهای بزرگ اطراف منتقل می‌کنند.

در واقع شهروندانی که سرمایه‌های اصلی یک شهر هستند، باعث پویایی و رشد شهرهای همسایه می‌شوند! علاوه بر آن به دلیل عدم وجود عناصر و فضاهای هویت بخش، هیچ گونه احساس هویت نسبت به شهر خود احساس نمی‌کنند تا بتوانند به یکی از عناصر شهری، رنگ تعلق خود را ببخشند. آن‌هایی هم که اموری مثل تفریح را در شهر خود به انجام می‌رسانند، قطعا صاحب اتومبیل هستند و نهایتا به ساعتی گذراندن در پــارک‌هـــای انگشت‌شمار شهر قناعت می‌کنند.

در نهایت سوال اینجاست که آیا روند توسعه گلبهار طبق طرح جامع این شهر، به همین شکل برنامه‌ریزی شده‌بوده‌است؟ یعنی این حجم از پراکندگی در فضاهای شهری، امری برنامه‌ریزی شده‌بوده یا اینکه به مرور زمان و طی طرح‌های ارائه شده به کمیسیون ماده ۵ استان، تغییر یافته‌است؟ که متاسفانه در هر دو حالت با مشکلی اساسی مواجه هستیم که بیش از هر معضل دیگری، روند زندگی را برای ساکنین شهر مختل ساخته‌است.

شاید مسئولین و سازندگان شهر اگر کمی از خودروهایشان پیاده شوند و مانند شهروندان و بدون وسیله نقلیه، خیابان‌های طویل و تکراری شهر را طی کنند، به درک این معضل دست یابند و برای آن چاره‌ای بیاندیشند. البته اگر ساکن گلبهار باشند!