چرا عید نوروز را جشن می‌گیریم؟

حسین حجت پناه، جامعه‌شناس در برنامه صبح پارسی شبکه جام جم، درباره نوروز و رسوم آن، گفت: ایرانی بودن بیش از آن که بحثی مربوط به جغرافیا باشد درباره گونه‌ای از تفکر است که طی سال‌های بسیار و تمام جنگ‌های پیش‌آمده توانسته شکل خود را حفظ و نقش تاریخی خود را ایفا کند.
وی ادامه داد:‌ این گونه تفکر تناسب بسیاری با شرایط طبیعی دارند؛ همان‌طور که می‌دانید ایرانی‌ها دقیق‌ترین تقویم را داشتند و اوج آن زمانی است که عمر خیام آن را تنظیم می‌کند. تقویم‌های ایرانی متناسب با شرایط طبیعی بودند، این تناسب در دستگاه‌های موسیقی ایرانی و موارد دیگر هم دیده می‌شوند.
حجت پناه ادامه داد: نوروز به صورت عینی زمان آغاز سال و شروع فصلی نو است اما به صورت ذهنی روزی به حساب می‌آید که خداوند خلقت آسمان‌ها را در شش روز به پایان می‌رساند. نوروز از مناسبت‌هایی است که بعد از اسلام نیز مورد تأیید آموزه‌های اسلامی قرار گرفت. نوروز یک جشن زیست محیطی است.
این جامعه شناس اضافه کرد: از لحاظ عینی نوروز می‌خواهد ما را با طبیعت و وجود اصلی خود آشتی دهد. پیش از نوروز نیز جشن‌هایی در اسفند وجود دارد و قبل‌تر از آن نیز یلدا است. تمامی این جشن‌ها با هم ارتباط دارند که سعی دارند انسان را نزدیک به طبیعت نگه دارند.
وی افزود: از لحاظ ذهنی، از آنجایی که ایرانی‌ها ملتی توحیدی و یگانه پرست بودند، به لحاظ ذهنی با مراسم شکرگزاری، نیایش و مراسم آغاز مجدد و دوری از ناامیدی آشنا بودند. جالب است بدانیم نام ماه اسفند به معنای جوانه زدن گیاه است چرا که در این ما زمانی که همچنان هوای سرد وجود دارد گیاهان شروع به رشد کردن می‌کنند.
حجت پناه یادآور شد: این گیاه صرفاً گیاه بیرونی نیست و گیاه درونی ما نیز است که نشان می‌دهد همه‌چیز در گذشته ایران با شادی شروع می‌شده است.
وی گفت: ما امروزه واژه سوگ را در معنای اندوه استفاده می‌کنیم در حالی که این واژه برگرفته شده از فرشته سوگاه و شادی است. فلسفه‌های مختلفی وجود دارد که این فرشته چطور در زمان مرگ انسان‌ها ظاهر می‌شده که طی سال‌های بسیار تغییر کرده است.
این جامعه شناس تصریح کرد: به طور کلی نوروز به معنای امیدبخشی برای ساختن جهانی بهتر است. خود خانه‌تکانی از مراسمی به حساب می‌آید که به منظور ساختن جهانی بهتر و امید به آینده شکل‌گرفته است.
حجت پناه متذکر شد: در احادیث آمده آن روز که حضرت قائم ظهور می‌کند روز نوروز است. در جهان ایران باستان نیز زمان ظهور منجیان نوروز است و شما در اینجا شاهد پیوند معنایی بین این دو باور هستید. نوروز امید به آینده را همواره برای ما زنده می‌کند همان‌طور که در فصل بهار شاهد این زندگی دوباره در طبیعت هستیم.
وی اظهار کرد: مرحوم محمود روح‌الامینی می‌گفت فرهنگ ثابت اما متغیر است. فرهنگ اجزای مختلفی دارد که می‌توانند در زمان تغییر پیدا کنند اما آن‌قدر این تغییرات آهسته هستند که ما گمان می‌کنیم فرهنگ تغییری ندارد.
حجت پناه گفت:اصول فرهنگ ایرانی طی سال‌ها ثابت مانده اما یک سری نکات ظاهری آن تغییر کرده، برای مثال همان‌طور که می‌دانید هفت سین در گذشته هفت شین بوده است.
این جامعه شناس ادامه داد: همچنین از آنجایی که ایرانی‌ها ملتی توحیدی بودند همواره جشن‌های خود را با اهورا مزدا پیوند می‌دادند و امروزه شما شاهد این هستید که ما جشن نوروز را با خدای متعال و دین اسلام پیوند می‌دهیم و قرآن را روی سفره هفت سین می‌گذاریم.
حجت پناه ادامه داد: نوروز جشنی طبیعت‌گرا است که سعی دارد به جان آدمی و طبیعت احترام بگذارد. برای مثال ماهی قرمز در سفره نوروز طی صد سال اخیر وارد این آداب شده است.
وی بیان داشت:بیش از آن در سفره‌های عید از نارج استفاده می‌شده که در کل این میوه جایگاه خاصی در فرهنگ ایران دارد به طوری که ما حتی جشن بهار نارنج در شیراز داریم. نارنج محصولی است که در شمال و جنوب ایران پرورش داده می‌شده و ما می‌بینیم که مرکبات در ایران تشکیل دهنده پیوند فرهنگی هستند.
این جامعه شناس افزود: برای مثال علت نام‌گذاری لیمو امانی به دلیل آمدن آن از پایتخت اردون است و نشان‌دهنده شبکه و ارتباط فرهنگی است. مرکبات مختلف تشکیل دهنده ارتباطات فرهنگی بودند و خاصیت‌های خود را داشتند.
حجت پناه ابراز کرد:خرده فرهنگ‌های ایرانی به شدت با هم مرتبط هستند و همان‌طور که ابوعلی سینا می‌گوید در غذاهای ایرانی حکمت وجود دارد. ما در ایده ایرانی شاهد ایده وحدت در عین کثرت هستیم.
وی تصریح کرد: برای مثال محصولاتی مانند سرکه و شیره وجود دارند که هر دو با وجود تفاوت در طعم از انگور گرفته می‌شوند. در ایده ایرانی مرگ کامل وجود ندارد و بعد از هر مرگی زایشی وجود دارد. همان‌طور که بعد از هر زمستان بهاری قرار دارد.
این جامعه شناس گفت: به زبان ساده حضرت مولوی می‌گوید سکون جسم به سکون روح و افسردگی منجر می‌شود. خانه‌تکانی در واقع یک بازیابی وجودی است. امکان دارد در بسیاری از مراسم سال نو فرهنگ‌های دیگر نیز خانه‌تکانی وجود داشته باشد اما در ایده ایرانی این امر تفاوت دارد.
وی تصریح کرد: ما در ایران باستان سال‌ها را به صولت ۳۶۰ روزه داشتیم و ۵ روز قبل از نوروز زمانی بوده که تقدیر سال آینده مشخص می‌شده است. در تفکر ایرانی ما تقدیر و تدبیر داریم؛ به همین دلیل است رستم با تمام علیرغم اندیش ورزی‌های خود در نهایت به شکلی از دنیا می‌رود که برای او قابل پیش‌بینی نبوده و تقدیرش بوده است.
حجت پناه متذکر شد:‌ ادامه داد: اما در مقابل اودیسه در هومر یک خرد خود بنیان دارد. وجود تقدیر از یک عالم بالا می‌آید، از عالم تاریکی که بر عالم نور احاطه دارد.
وی گفت: حاجی فیروز به همین دلیل صورت مشکی‌رنگی دارد چرا که تقدیر را از تاریکی می‌آورد. خانه‌تکانی مسائل عینی بسیاری دارد که شامل موضوعات بسیار جالبی است. برای مثال امروزه ما با مشکل کمبود آب در ایران مواجه هستیم و از نظر من راه حل برطرف کردن این بحران بازگشت به فرهنگ ایرانی و تجسم معنای آب در ایران باستان است.
حجت پناه افزود: فرهنگ ایرانی به آب احترام می‌گذارد و در نتیجه آن را هدر نمی‌دهد. خانه‌تکانی ما را برای اخذ و گرفتن تقدیر بهتر آماده می‌کند و ما باید آمادگی زیستی، جسمی، روانی و اجتماعی را از آن به دست بیاوریم. در گذشته بسیاری از خانه‌تکانی‌ها به صورت جمعی انجام می‌شده و همبستگی اجتماعی را رقم می‌زد. /فارس