شرق یا غرب؟ مسئله این است
- شناسه خبر: 15915
- تاریخ و زمان ارسال: ۸ خرداد ۱۴۰۰ ساعت ۱۴:۰۷
- نویسنده: اتاق خبر کلام تازه
کلام تازه | سیاست خارجی ایران در طول چهار دهه گذشته و بعد از استقرار نظام جمهوری اسلامی با چالشهایی در سطح داخلی، منطقهای و بینالمللی مواجه بوده است. کلام تازه در گفتگو با صاحبنظران و کارشناسان عرصه سیاست، به بررسی مسائل سیاست خارجی ایران پرداخته است که در ادامه میخوانید.
سیاست خارجی ایران در طول چهار دهه گذشته و بعد از استقرار نظام جمهوری اسلامی با چالشهایی در سطح داخلی، منطقهای و بینالمللی مواجه بوده است. در سطح داخلی برخی معتقدند هر چند وزارت امور خارجه به عنوان دستگاه دیپلماسی وجود دارد اما صحنهگردان و تصمیمگیر سیاست خارجی، این وزارتخانه نیست و برخی چند صداییها باعث شده تا شاهد سیاست مشخص در این حوزه نباشیم. البته برخی دیگر معتقدند اصولاً در نظام جمهوری اسلامی، دولتها زیاد در حوزه سیاست خارجی تصمیمگیر نیستند و این موضوع یک مساله حاکمیتی است.
در عرصهی منطقهای نیز امروز به اثبات رسیده که منافع ملی هر کشوری در حوزه روابط خارجی، در وهلهی نخست از طریق همکاری منطقهای و گسترش روابط با کشورهای همسایه تامین میشود و جمهوری اسلامی ایران هم به عنوان کشوری تاثیرگذار و با موقعیت ژئواستراتژیک، با درک این ضرورت، با پایان یافتن جنگ تحمیلی و شروع به کار دولت سازندگی تاکنون، هر چند سعی کرده منطقهگرایی و همگرایی منطقهای را متناسب با اهداف و آرمانهای خود در دستور کار داشته باشد اما به ظن و اعتقاد بسیاری از کارشناسان، روابط منطقهای ایران به ویژه با کشورهای عربی در سالهای اخیر به بحرانیترین و شاید به عبارت درست به کم رنگترین حالت خود رسیده است.
در عرصه روابط بینالمللی نیز با روی کار آمدن بایدن و سیاست نامشخصی که او در قبال جمهوری اسلامی ایران و به ویژه بحث برجام دارد، شرایط زیاد مناسب نیست. در سوی دیگر این ماجرا سیاست یکی به میخ و یکی به نعل اروپاییها و تعاملات با روسیه و چین از دیگر چالشهای حوزه سیاست خارجی در ایران محسوب میشود.
گزارش پیش روی شما، در گفتگو با صاحبنظران و کارشناسان عرصه سیاست، به بررسی مسائل سیاست خارجی ایران خواهد پرداخت.
این گفتگو در ویژهنامه نوروزی کلام تازه به چاپ رسیده است
برای تهیهی این ویژهنامه به اینجا مراجعه فرمایید
مطهری: از فرصتی که در آمریکا به وجود آمده باید استفاده کنیم
علی مطهری نماینده مجلس شورای اسلامی در دورههای هشتم، نهم و دهم درباره چالشهای فعلی پیشروی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران معتقد است: مهمترین چالش امروز ما این است که از فرصتی که در آمریکا پیدا شده باید استفاده کنیم. به هر حال دولتی که در آمریکا روی کار آمده و شخص بایدن، سیاستی غیر از سیاست ترامپ دارد و آمریکاییها مایل هستند به برجام بازگردند اما موانعی مانند کنگره و سنا پیشروی دولت آمریکا قرار دارد؛ بنابراین مجبور است فعلا یک مقدار با احتیاط عمل کند و گرنه آمریکاییها مایل هستند که به برجام باز گردند.
او میگوید: از سوی دیگر فشار اسرائیل روی آمریکا وجود دارد که نمیخواهد این اتفاق بیافتد و در داخل کشور ما نیز گروههایی تمایل به این اتفاق ندارند و تندروهای دو طرف مشغول هستند تا برجام احیا انجام نشود ولی باید از فرصتی که ایجاد شده استفاده کنیم.
مطهری در پاسخ به این سوال که آیا منظورش از «استفاده از فرصت موجود»، مذاکره با آمریکا است؟ گفت: مذاکره نه؛ برگشتن آمریکا به برجام نیازی به مذاکره ندارد ولی یک مقدار باید به آمریکا فرصت بدهیم و حتما به برجام برمیگردند. درباره اینکه آمریکاییها گام به گام بخواهند به برجام بازگردند، اشکالی ندارد صحبتی بکنیم و این به معنای مذاکره جدید نیست. درباره متن برجام دیگر مذاکرهای نخواهیم داشت اما بازگشت گام به گام آمریکا به برجام یا اینکه آنها تحریم نفتی و بانکی را بردارند و ما مثلاً غنیسازی ۲۰ درصد را فعلا متوقف کنیم و همینطور گام به گام جلو برویم، میتواند محل تعامل باشد. به عنوان مثال، ایران طرحی بدهد آنها قبول کنند یا آمریکاییها طرحی بدهند و ما قبول کنیم ولی درباره برجام ما مذاکرهای نداریم؛ زیرا آمریکا شروعکننده بود و از برجام خارج شد و تحریمهای جدید برقرار کرد و تحریمهای هستهای را برگرداند.
نماینده سابق مردم تهران در مجلس شورای اسلامی درباره اینکه اصولگرایان معتقدند اگر قرار به مذاکره باشد، آنها مذاکرهکننده بهتری نسبت به اصلاحطلبان هستند، گفت: این بحثها، موارد خوبی نیست. مساله انرژی هستهای ما، یک بحث ملی است و تصمیمگیری درباره آن در سطح ملی انجام میشود و اختصاص به یک جناح خاصی ندارد. نباید از برجام به عنوان یک ابزار برای هدفهای سیاسی استفاده شود.
کشورهای عرب را به سمت اسرائیل فراری دادیم
و درباره تیرگی روابط ایران با کشورهای منطقه به ویژه کشورهای عربی از جمله عربستان نیز معتقد است: به نظر من در این حوزه از چند سال قبل مرتکب اشتباه شدیم و بهای لازم را به کشورهای همسایه ندادیم و روابطمان را با عربستان، امارات، بحرین و حتی کویت از حالت طبیعی خارج کردیم. البته آنها نیز مقصر بودند اما میتوانستیم خیلی بهتر از اینها عمل کنیم. حمله به سفارت عربستان و آتش زدن کنسولگری عربستان در مشهد و اقدامات اینچنینی نباید انجام میشد. در مجموع کشورهای عرب همسایه خود را ترساندیم. بجای اینکه آنها را به سمت خودمان جذب کنیم و در مقابل آمریکا و اسرائیل قرار دهیم بر عکس آنها را به سمت اسرائیل فراری دادیم و به دامن اسرائیل انداختیم. ما در چند سال اخیر رفتار خوبی نداشتیم و باید آن را اصلاح کنیم و حتی آرمان فلسطین را به کمک سایر کشورهای اسلامی تحقق ببخشیم.
کلام تازه را در تلگرام دنبال کنید
در سیاست به هیچ طرفی نمیشود اعتماد کرد
یکی از مسائلی که در عرصه سیاست خارجی به ویژه بحث برجام شاهد بودیم، بد عهدی آمریکاییها و اروپاییها در قبال تعهداتشان بوده است و اروپا به رغم آنکه خود را وفادار به برجام نشان میداد، هیچگاه اقدام عملی موثری انجام نداد. مطهری میگوید:« در مسائل سیاسی به هیچ طرفی نمیشود اعتماد کرد. نه تنها به اروپاییها، به روسیه و چین هم نمیشود اعتماد کرد کما اینکه به آمریکا هم نمیشود اعتراف کرد. باید طوری رفتار کنیم که به دامن یک طرف نیفتیم. یعنی در روابط بینالملل به خاطر روابط ضعیفی که با غرب داریم، به دامن چین و روسیه نیفتیم و مجبور باشیم در ارتباط با جنایتهایی که دولت چین علیه مسلمانانشان انجام میدهد، سکوت کنیم؛ چون نیاز اقتصادی داریم یا درباره کارهایی که روسیه میکند کوتاه بیاییم. مثل همین مورد اخیر که روسیه اجازه نداد در موضوع ارمنستان و آذربایجان وارد مدیریت موضوع شویم. علت این امر هم آن است که موفق نشدیم بین دنیای غرب، چین و روسیه فضای رقابتی ایجاد کنیم و در خصوص مسائل اقتصادی بهترین قراردادها را ببندیم.
نماینده پیشین تهران درباره امضای قرارداد ۲۵ ساله با چین نیز گفت: متن دقیق این قرارداد را نخواندهام، بنابراین به طور کامل نمیتوانم اظهارنظر کنم اما آنچه مسلم است، ما باید بین غرب و شرق توازن و رقابت ایجاد کنیم تا بهترین قرارداد را بتوانیم با طرف مقابل امضا کنیم. وقتی یک انتخاب داشته باشیم طبیعی است به نفع مردم نخواهد بود؛ الان هم به نظرم قرارداد ۲۵ ساله باید بررسی شود تا ببینیم به نفع ما خواهد بود یا خیر؟
باید به دنبال برقراری ارتباط با آمریکا باشیم
یکی از موضوعاتی که از بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون بحث بر سر آن همواره بین سیاسیون و صاحبنظران وجود داشته و دارد، رابطه با آمریکاست. برخی معتقدند رابطه با آمریکا خط قرمز است و اصلاً نباید به آن فکر کرد و برخی نیز نظری مخالف دارند و معتقدند، نمیشود در روابط بینالمللی، ارتباط با آمریکا را نادیده گرفت.
علیمطهری در همین ارتباط در پاسخ به اینکه دولت آینده در حوزه سیاست خارجی چه اولویتهایی را باید در دستور کار قرار دهد، میگوید: « معتقدم اولاً باید روابطمان را با کشورهای عربی و کشورهای همسایه بهبود ببخشیم و روابط با اروپا را بهتر کنیم و حتی به دنبال رابطه با آمریکا هم باشیم؛ زیرا رابطه غیر از مذاکره است و ما مذاکرهای با آمریکا نداریم و از ابتدای انقلاب نیز بنا بر قطع رابطه نبوده است. ما الان هزاران ایرانی و افراد متخصص در آمریکا داریم که برای رفت و آمد خود به کشور مشکل دارند و باید این مسائل را تسهیل کنیم و بعد هم بتوانیم در خود سیاست آمریکا نفوذ کنیم، همانطور که اسرائیل و عربستان در کنگرهی آمریکا لابی دارند ما هم لابی داشته باشیم و بر نظرات کنگره تاثیر بگذاریم.
او معتقد است:«اینکه تا روز قیامت رابطه قطع باشد، سیاست درستی نیست و حتی ممکن است برقراری رابطه ما با آمریکا در تحقق آرمان فلسطین هم مفید باشد و قطعا اسرائیل از اینکه رابطه ما با آمریکا برقرار شود بسیار نگران است لذا باید عاقلانه فکر کنیم و آنچه به نفع کشور و انقلاب و به نفع اسلام است را انجام دهیم و از شعارهای احساسی و هیجانی نیز بپرهیزیم.
حضور نظامیها را در پست ریاست جمهوری به صلاح نمیدانم
با توجه به اعلام کاندیداتوری برخی افراد نظامی در انتخابات پیشروی ریاست جمهوری، یکی از موضوعات مورد بحث نحوه تعاملات در روابط منطقهای و بینالمللی در صورت انتخاب یک نظامی به عنوان رئیس جمهور آینده است.
مطهری در این باره گفت: حضور نظامیها را در پست ریاست جمهوری به صلاح نمیدانم مگر اینکه ابتدا از نهاد نظامی خارج شوند یا اینکه وقتی رای آوردند از نهاد نظامی خارج و دیگر نظامی به حساب نیایند ولی اینکه کسی در حالی که نظامی است، رییس جمهور هم باشد به هیچ وجه صلاح نمیدانم و شبیه دولت نظامی خواهد بود؛ در حالی که ما در ایران نیازی به دولت نظامی نداریم. ترکیه و پاکستان در سالهای گذشته دچار این مشکل بودند و با زحمت زیاد دولت را از دست نظامیها خارج کردند و حالا ما نباید این قضیه را دوباره شروع کنیم.
این گفتگو در ویژهنامه نوروزی کلام تازه به چاپ رسیده است
برای تهیهی این ویژهنامه به اینجا مراجعه فرمایید
وکیلی: مسائل سیاست خارجه «معرکه الآراء» نیست
و اما از موضوعاتی که امروز در حوزه سیاست خارجی شاهد هستیم، اظهارنظرهای مختلف درباره سیاست خارجی کشور از ناحیه افراد مختلف است، بهطوری که باعث شده متولی حوزه سیاست خارجی در کشور مشخص نباشد. محمدعلی وکیلی نماینده دوره دهم مجلس شورای اسلامی عمده چالش حوزه سیاست خارجی در کشور را همین مساله میداند و میگوید: ما در سیاست خارجه به یکصدایی نیاز داریم. چند صدایی در سیاست خارجه میتواند موجبات وهن نظام و هدر رفت منابع شود. همان مقدار که چندصدایی در داخل کشور در مسائل داخلی پسندیده، ممدوح و بایسته است، در مسائل خارجی ناپسند، ناممدوح و پرهزینه خواهد بود.
به گفته وکیلی صداهای مختلفی از تریبونهای مختلف پیرامون سیاست خارجه کشور به گوش میرسد که این حوزه را تحت تاثیر قرار میدهد، غافل از اینکه مسائل سیاست خارجه «معرکهالآراء» نیست. مسائل سیاست خارجه در همه جای دنیا چون با منافع ملی یک کشور پیوند دارد، یک انضباط کلامی باید داشته باشد و پروتکل نانوشتهای در ارتباط با حوزه سیاست خارجه وجود دارد که همه اضلاع حاکمیت به آن پروتکل پایبند هستند. اگر بناست وزارت امور خارجه در این حوزه اظهارنظر کند یا اگر بناست شورای عالی امنیت ملی در این حوزه اظهارنظر کند، سایر نهادها و افراد نباید مداخله کنند. اینکه هر کسی از نماینده مجلس گرفته تا امام جمعه و رسانهدار و وزیر و وکیل و غیره پیرامون حوزه سیاست خارجه اظهارنظر میکنند که این اظهارنظرها نیز تاثیر مستقیم روی روابط خارجی دارد، درست نیست و این یک نوع آنارشیسم در حوزه سیاست خارجی است و به هیچ وجه متناسب و مناسب با جمهوری اسلامی نیست. جمهوری اسلامی نظامی است که سالها تثبیت شده و به اقتدار رسیده و سالهاست سلسله مراتب بر آن حاکم است و دنیا باید تکلیف خود را با جمهوری اسلامی بداند که حرف نهایی کشور در حوزه سیاست خارجه کجا زده میشود. این بهم ریختگی و آشفتگی در حوزه سیاست خارجه به هیچ وجه مناسب نیست و هزینههای گزافی را تحمیل میکند.
تمرکز روحانی بر پروژه برجام علت غفلت در روابط خارجی
وکیلی که سخنگوی ستاد انتخاباتی حسن روحانی نیز بوده، به سیاست دولت در قبال کشورهای منطقه به ویژه کشورهای عربی انتقاد کرده و میگوید: «به نظر من تمرکز دولت آقای روحانی بر پروژه هستهای باعث غفلت دولت نسبت به حوزه روابط خارجی کشور شد. در حوزه منطقهای این غفلت خیلی آسیبزا شده است، به گونهای که در حال حاضر با اکثریت کشورهای منطقه با مشکل رو به رو بوده و با بحران رابطه مواجه هستیم. این نشان میدهد روابط ما در سطح بینالمللی و منطقهای قربانی پروژه هستهای شد.»
آمریکا و اسرائیل نان رابطه غیردوستانه بین ایران و عربستان را میخورند
وی درباره تیره شدن روابط ایران و عربستان در سالهای اخیر اما معتقد است:«در بحث عربستان، بخشی از روابط امروز محصول بیخردی حاکمان این کشور به خصوص حاکمان جوانی است که در این کشور روی کار آمدند که هم منشا ترویج داعش، هم منشا ترویج القاعده و هم منشا ترویج رادیکالیزم در منطقه بودند ولی ما هم در این رابطه پر مساله و چالش بیتقصیر نبودهایم. نان رابطه غیر دوستانهای که بین ایران و عربستان شکل گرفته را آمریکاییها و اسرائیلیها میخورند و انبار اسلحه آمریکا زیر سایه این روابط غیر دوستانه، در کشورهای عربی تخلیه میشود و در هر حال کارخانههای اسلحهسازی از این تاریکی روابط بهرهمند میشود.
این روزها یکی از موضوعات چالش برانگیز درباره مذاکره مجدد با آمریکا بر سر برجام است که وکیلی در این ارتباط گفت: در همه موضوعات، مذاکره امر ممدوحی است به غیر از مذاکره با اسرائیل و به طور قطع حول منافع ملی، مجاز به مذاکره با هر کشوری هستیم. البته باید طوری مذاکره کنیم که سرمان کلاه نرود.
این نماینده سابق مردم تهران در مجلس شورای اسلامی درباره امضای قرارداد ۲۵ ساله با چین اعتقاد دارد که این قرارداد یکی از دستاوردهای مهم دولت در حوزه سیاست خارجی است. او میگوید:« به نظر اگر من پرونده قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین به نتیجه برسد یکی از دستاوردهای طلایی جمهوری اسلامی است. روابط ما با چین به گونهای است که کمتر برای ما و چین اطمینانبخش بوده و رابطه دو طرف همیشه لرزان بوده و این توافقنامه ۲۵ ساله میتواند این رابطه را تثبیت کند. این قرارداد اگر به نهایت برسد، در حوزههای مختلفی از جمله حوزههای انرژی و لجستیک بسیار میتواند درخشان باشد و یکی از دستاوردهای طلایی برای جمهوری اسلامی است زیرا نوعی ریلگذاری راهبردی به حساب میآید.
وکیلی گفت: رابطه مقطعی و نقطهای هیچگاه از چین و روسیه برای ما شریک راهبردی نمیسازد و بین ما با غرب نیز توازن بخش نخواهد بود اما رابطه راهبردی چند ده ساله میتواند منافع ایران را تعمیق بخشد و مصداق بازی برد – برد باشد.
مدیر مسئول روزنامه ابتکار، ادعای اصولگرایان مبنی بر اینکه خود را مذاکرهکنندگان بهتری نسبت به اصلاحطلبان میدانند، خندهدار خوانده و گفت: «اگر یک جریانی به منافع ملت پایبند باشد و دچار خودشیفتگی نباشد، پیرامون مسائل بینالمللی این طور اظهارنظر نمیکند. برجام دستاورد یک جریان سیاسی نیست بلکه روی سرنوشت آحاد ملت ایران تاثیر دارد؛ بنابراین تعیین تکلیف برجام در حقیقت خواست ملت ایران فارغ از جریان اصولگرا و اصلاحطلب است. اما اینکه اصولگرایان بهتر مذاکره میکنند، طنز است؛ زیرا آنها یک دوره هشت ساله، مذاکره را پیرامون پرونده هستهای داشتهاند. پرونده مذاکرات هستهای اصولگرایان و اصلاحطلبان تقریبا برابر است. آنها هشت سال مذاکره کردند و نتیجه خاصی نداشته و نقطه سر خط بود و اینها مذاکره کردند و به برجام رسیدند.»
این گفتگو در ویژهنامه نوروزی کلام تازه به چاپ رسیده است
برای تهیهی این ویژهنامه به اینجا مراجعه فرمایید
گلرو: ضرورت طراحیهای جدید برای تحولات منطقه
در سوی دیگر «عباسگلرو» رئیس کمیته روابط خارجی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی وقتی صحبت از چالشهای حوزه سیاست خارجی حرف به میان میآید روی روابط منطقهای متمرکز شده و میگوید:« سیاست خارجی موضوعات مختلفی را شامل میشود و وضعیت سیاست خارجی نیز ناشی از مولفههای متعدد سیاسی، امنیتی و اقتصادی است.
او با بیان اینکه در سه حوزه امنیتی، سیاسی و اقتصادی در سیاست خارجی نیاز به یک بررسی دقیق برای رفع چالشها وجود دارد، معتقد است:«دو موضوع امنیتی و اقتصادی در واقع وابسته به وضعیت روابط سیاسی است. در حال حاضر روابط سیاسی در دو حلقه منطقهای و بینالمللی با چالشهایی مواجه است که طبیعتاً این چالشها نیز ناشی از مولفههای مختلف است و همه اینها به سبک سیاست خارجی ما برنمیگردد بلکه مولفههای دیگری از بیرون از حوزه سیاست خارجی کشور دخیل است.
گلرو که اعتقاد دارد نوع روابط سیاسی، روابط اقتصادی را متاثر کرده و از طرفی یک سری بیثباتیهای امنیتی نیز در منطقه بوجود آورده است، میگوید:« در حوزه سیاسی در منطقه و سطح بینالمللی چالشهایی داریم که تبعات آن به حوزه امنیتی و اقتصادی سرریز کرده است. طبیعتا در منطقه غرب آسیا شامل شامات و عراق و خلیجفارس در سه حوزه امنیتی، سیاسی و اقتصادی دچار چالشهایی هستیم که نیازمند یک سری آسیبشناسی است تا بتوانیم به چرایی این وضعیت در یک نگاه واقعگرایانه برسیم و برای اینها راه حل پیدا کنیم. طبیعتا طی سنوات گذشته تلاشهایی شده و جمهوری اسلامی ایران منادی توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و ثبات و امنیت در حوزه منطقهای بوده است اما آنچه باعث شده این چالشها بوجود بیاید ناشی از مداخلهگری عناصر منطقهای و بینالمللی است. عناصر منطقهای شامل برخی حکام عرب مثل عربستان سعودی و امارات و عنصر دیگر رژیم صهیونیستی است که منطقه را بیثبات کردند.
اولویت دولت بعدی باید منطقه باشد
رئیس کمیته روابط خارجی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: عنصر بینالمللی نیز آمریکاست که طبیعتا با مداخله در امور منطقه و اقدامات یکجانبه در حمایت از رژیم صهیونیستی و توسعه نامتوازن روابط در سطح منطقه و گرایش به سمت برخی حکومتهای عربی برای رسیدن به منافع اقتصادی و نظامی خود، باعث شده منطقه به سمت بیثباتی برود. بنابراین در یک فضای کلی در سه موضوع سیاسی، امنیتی و اقتصادی نیاز به آسیبشناسی و طراحیهای جدید در منطقه برای برون رفت از این وضعیت و حفظ دست برتر در منطقه ضروری به نظر میرسد.
کلام تازه را در اینستاگرام دنبال کنید
او درباره اولویتهایی که در حوزه سیاست خارجی باید در دستور کار دولت آینده قرار گیرد، معتقد است:«هر دولتی که بیاید سیاست خارجی یک فرایند حاکمیتی است و باید با نوآوری و خلاقیت در سیاست خارجی و ابتکار عملهای بروز و بهنگام، فرصتهای روابط را شناسایی کند زیرا عرصه دیپلماسی عرصه تحرک و فعالیت است نه عرصه انفعال. اگر بخواهیم بنشینیم ونظارهگر تحرکات و تحولات باشیم طبیعتا برای ما طراحی و نقشه میکشند و منافع ما را دچار چالش میکنند. باید فرصتها را در عرصه منطقهای به ویژه همسایگان شناسایی و طراحی کنیم و تهدیدات را به حداقل و در بهترین حالت به صفر برسانیم.»
گلرو اولویت اصلی دولت بعدی را منطقه و همسایگان دانسته و میگوید: اولویت اصلی دولت آینده باید منطقه و همسایگان باشد و سپس به سمت شرق و روابط با چین و با کشورهای شرق آسیا و روسیه حرکت کند. روابط نباید فقط در اروپا و ارتباط با آمریکا محدود شود.