سیستم حمل و نقل جاده‌ای، پاسخگوی تردد مردم گلبهار نیست

طرح مسئله و شروع تحقیقات

کلام تازه – مریم اصغری | ریحانه رحمتی، خانمی که به همراه دو فرزندش در ایستگاه مسیر مشهد به گلبهار نشسته و در انتظار اتوبوس بود می‌گفت: تقریبا هفته‌ای چهار روز به مشهد می‌آیم و معمولا در روزهای تعطیل، باید ساعت‌ها در انتظار اتوبوس باشم و تازه وقتی اتوبوس می‌آید جمعیت آنقدر زیاد است که تا وقتی که من با نوزاد در آغوش، خودم را به پای اتوبوس می‌رسانم ازدحام مسافرین زیاد شده و بعد از آمدن سه یا چهار اتوبوس امکان سوار شدن را دارم.

سارا براتی دانشجویی که برای کار و تحصیل مجبور به تردد روزانه در این مسیر بود نیز، از نبود اتوبوس‌ها در دو تایم پیک صبح از گلبهار به مشهد و عصر از مشهد به گلبهار گلایه داشت و از شرایط نامساعد اتوبوس‌ها اعم از سیستم تهویه، وضعیت صندلی‌ها و البته رفتار نامناسب ناوبران با مسافرین و وضعیت نامشخص کرایه 1800 تومانی که معمولا دو هزار تومان پرداخت می‌شود می‌گفت.

محمدپور مشاور کمیسیون خدمات شهری و شورای شهر مشهد نیز در میان مسافران بود و به عنوان یک شهروند با ما به گفتگو پرداخت و ضمن تایید اظهارات دیگر شهروندان به مسئله نیاز اعمال سیستم الکترونیکی پرداخت وجه، مثل استفاده از دستگاه کارت‌خوان یا من‌کارت، لزوم ارائه و صدور بلیط اینترنتی و همچنین تعیین ساعت منظم و مشخص حرکت اتوبوس‌ها اشاره داشت.

در بازدیدهای میدانی متوجه شدیم که مسافران به علت فاصله زمانی زیاد حضور اتوبوس‌ها، گاها با رضایت خود به شکل ایستاده در مسیر جابجا می‌شوند. آن هم در شرایطی که گاهی اتوبوس‌ها حتی استانداردهای لازم برای سفرهای جاده‌ای را ندارند. همانطور که میدانیم براساس قانون، حوزه حمل و نقل به عهده وزارت راه و شهرسازی و در زیر مجموعه این وزارت در استانها به عهده اداره کل راهداری و حمل نقل پایانه ها است. بنابراین راهداری متولی حمل و نقل برون شهری گلبهار است و باید پاسخگوی مشکلات پیش آمده باشد.

نظارت بر امور حمل‌ونقل جاده‌ای وظیفه اداره راهداری است

برای پیگیری و روشن شدن این وضعیت به سراغ جواد وحدتی‌فرد، معاون حمل‌ونقل اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای خراسان رضوی رفتیم و توضیحاتی در رابطه با مشکلات مشاهده شده و مطروحه از سمت مردم و نظارت راهداری برعملکرد سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای خواستیم. وی بیان کرد: بی‌تردید نظارت بر امور حمل‌ونقل جاده‌ای وظیفه اداره راهداری است. اما ویژگی خاص گلبهار، انتظار مردم است. درحمل‌ونقل برون شهری گلبهار تلفیقی از حمل‌ونقل درون و برون شهری اتفاق افتاده‌ است که این مسئله تقریبا شرایط ارائه خدمات را از حمل‌ونقل برون شهری خارج کرده‌است. حمل‌ونقل برون شهری، تابع قوانینی چون صدور بلیط و ساعت حرکت مشخص است که این اتفاق در این خطوط نیفتاده است و ما این مسئله را در دستور کار قرار داده‌ایم و برای سامان بخشیدن به این شرایط، حدودا از دو ماه دیگر صدور بلیط‌ را به شکل اینترنتی انجام خواهیم داد و برای استفاده از این خطوط، باید از قبل بلیط تهیه شود و ساعت رفت و برگشت اتوبوس‌ها نیز مشخص خواهد شد. اما در حال حاضر هم این خطوط از بعضی شرایط حمل‌ونقل جاده‌ای مثل داشتن صورت وضعیت مشخص و بیمه جاده‌ای پیروی می‌کنند.

وحدتی‌فرد در پاسخ به گلایه مردم از وضعیت نامناسب اتوبوس‌های به‌کار گرفته شده در این خطوط گفت: چیزی که کاملا مشهود است این است که وضعیت اتوبوس‌های فعلی از اتوبوس‌های قبل که شهرداری در اختیار سازمان گذاشته بود، بهتر است. این اتوبوس‌ها صندلی‌های بین شهری دارد که قطعا مناسب‌تر از حمل‌ونقل درون شهری است، اما این اتوبوس‌ها، از ناوگان خطوط سبزوار، نیشابور و قوچان بوده است و در حال حاضر در مسیر برون شهری گلبهار به کار گرفته شده و مردم در حال استفاده از آن‌ها هستند و توقع زیاد و دور از انتظاری است که تنها با مبلغ 1800 تومان، اتوبوس VIP برای این خط در نظر گرفته شود.

وحدتی‌فرد ادامه داد: سرویس‌دهی این خطوط در حال حاضر به بخش خصوصی سپرده شده‌است. در شهر مشهد هزینه جابجایی مسافر برای هر نفر 3500 تومان است، اما شهرداری مشهد یارانه می‌دهد و مسافر تنها 800 تومان پرداخت می‌کند و مابه‌التفاوت آن را شهرداری پرداخت می‌کند. در مبحث برون شهری پرداخت یارانه وجود ندارد چرا که متولیان، بخش خصوصی و از دلِ خود مردم هستند. اتوبوس واحد شهرداری از منبع عوارضی که مردم به شهرداری پرداخت می‌کنند، تامین می‌شود، اما اتوبوس بین شهری با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تامین شده‌است. سرمایه‌گذار به طور مثال 400 میلیون تومان اتوبوس را خریداری کرده و در خط قرار داده است و این در حالی است که قیمت اتوبوس صفرکیلومتر، چیزی در حدود 3 میلیارد تومان است. آیا توجیح اقتصادی دارد اتوبوس سه میلیاردی را در چنین خطی به کار بگیرند؟ البته در کنار آن، هزینه‌های جانبی مثل تعویض روغن و قیمت لوازم یدکی هم مشخصا بسیار زیاد است و طبیعتا این رقم برای آنها صرفه و توجیح اقتصادی ندارد و بارها این مشکل به ما منتقل شده است. در واقع سرویس دهی آنها ضعیف نیست. فقط سرمایه‌گذار به لحاظ پایین بودن مبلغ کرایه و عدم صرفه اقتصادی، تعداد اتوبوس بیشتری در خط قرار نمی‌دهد و البته که سرمایه‌گذاران بیشتری رغبت به مشارکت و همکاری ندارند و همین سرمایه‌گذاران فعلی نیز به لحاظ اخلاقیات، به موضوع ورود پیدا کردند و ما باید تمهیدی بیاندیشیم که برای بخش خصوصی توجیح اقتصادی داشته باشد و امکان ارائه خدمات مناسب‌تر به شهروندان فراهم شود.

او در رابطه با راهکاری در جهت جلب رضایت مردم گفت: حمل و نقل برون شهری، سرویس مدرسه، دانشگاه و محل کار نیست و تنها موظف به پاسخگویی در حد نیازهای اولیه مردم است و اگر قرار باشد این میزان از یک حد مشخص بالاتر رود، باید فکر دیگری برای آن برداریم. مثلا در بحث حمل و نقل، اتوبوس واحد هم به‌کار گرفته شود و یا با راه‌اندازی مترو به این وضعیت سامان ببخشیم.

وی در پایان صحبت‌های خود و ضمن اذعان و تایید مشکلات موجود، خواستار کمک از مردم، اهالی قلم و رسانه در رابطه با تشکیل جلساتی با فرماندار و بیان مشکلات و درخواست چاره‌اندیشی از سوی مسئولین در جهت حل مشکلات موجود شد.

اعمال جریمه نقدی با مبلغی بازدارنده

در ادامه تحقیقات سوالاتی از سرهنگ امیدوار رئیس پلیس راه استان در رابطه با رعایت استاندارهای حمل و نقل جاده‌ای سرویس‌های خطوط گلبهار و چگونگی امکان جابجایی سرنشین بیش از ظرفیت مجاز پرسیدیم. وی توضیح داد: همان‌طور که می‌دانید شرکت مسافربری متولی، باید تحت نظارت اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای عمل کرده و استانداردهای لازم حمل‌ونقل برون شهری را داشته باشند. متاسفانه گاها با موارد تخلفاتی چون سوارکردن سرنشین بیشتر از ظرفیت تعداد صندلی اتوبوس، مواجه می‌شویم که در این صورت قطعا برخورد جدی به شکل جریمه نقدی با مبلغی بازدارنده اعمال خواهد شد و در صورت تکرار تخلفات، برخورد سنگین‌تر با ناوبران متخاطی صورت می‌گیرد.

چه کسی پاسخگو است؟

در میانه این روند، آئین نامه‌های کمیسیون‌های مربوطه در شورای شهر و شهرداری را مطالعه و از مرتبطین، مسئولین و مطلعین به دستورالعمل‌ها، مصوبات و قوانین هیات وزیران در زمینه قوانین برون‌سپاری و نظام‌نامه اتوبوسرانی‌ها مشورت گرفتیم و علاوه بر پیگیری‌های ذکرشده، در راستای دستیابی به پاسخ مشکلات موجود به سراغ سازمان‌ها و مسئولین بسیاری رفتیم. از سیدمهدی حسینی‌پویا، مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی مشهد جویای امکان اختصاص اتوبوس از اتوبوسرانی مشهد به گلبهار در جهت تامین سرویس لازم شدیم و او ما را به شهرداری گلبهار ارجاع داد که روابط عمومی شهرداری گلبهار مستند به مباحث قانونی عنوان نمود شهرداری دخالتی در حوزه جاده‌ای و برون شهری ندارد.

در ادامه در جهت روشن شدن وضعیت موجود به سراغ نصری، مدیرکل حمل‌ونقل پایانه‌ها رفتیم و او نیز با اذعان به اینکه صحبت‌های معاون خود را تایید می‌کند، حاضر به مصاحبه برای پاسخگویی بیشتر به سئوالات نشد.
در این میان با یزدان‌پناه، معاون عمرانی استانداری در تماس بودیم و او در جهت تکمیل تحقیقات ما، از هیچ کمکی دریغ نکرد اما پاسخ به سوالات در زیرمجموعه و حیطه وظایف شغلی وی نبود و اذعان داشت که با مدیر عامل شهر جدید گلبهار گفتگو و از معاون حمل‌ونقل ترافیک دفتر فنی استانداری خراسان رضوی نیز تعیین تکلیف کنیم.

حسینی، معاون حمل‌ونقل ترافیک دفتر فنی استانداری خراسان رضوی نیز بیان کرد: در تمام کشور و طبق قانون، حمل‌ونقل برون شهری به بخش خصوصی واگذار می‌شود و بخش دولتی خدمات نمی‌دهد . بر اساس مصوبه هیات دولت و اختیاری که به شورای ترافیک داده شده‌است، اتوبوس‌های درون شهری می‌توانند تا محدوده شهر تردد کنند، اما در شرایطی که استفاده از امکانات حمل‌ونقل برون شهری امکان‌پذیر نیست، استثناعا از حمل‌ونقل درون شهری استفاده می‌کنیم. تا مدتی پیش نیز ناوگان حمل‌ونقل درون شهری گلبهار که در زیرمجموعه شهرداری بوده، در این مسیر تردد و مشکلات عدیده‌ای داشته‌است. به همین جهت، پلیس راه در جلسات به کرات اظهار نگرانی کرده‌است که ناوگانی که به جاده می‌آید شرایط لازم را ندارد و مسافران از بیمه لازم برخوردار نیستند و اگر بنا به هر دلیلی اتفاقی در این محور، که یکی از پر ترددترین و پر حادثه‌ترین محورها است، بیفتد مسئولیت سنگینی دارد. بنابراین نهایتا با شرایط پیش آمده، اداره کل راهداری اعلام همکاری و خدمات‌دهی کرد و در آئین‌نامه نیز قید شد که به محض فراهم شدن شرایط، شهرداری حق تردد ندارد و تنها راهداری متولی اصلی این کار است.
در گفتگو با مدیر عامل شهر جدید گلبهار نیز مجددا به بخش خصوصی فعلی و راهداری ارجاع داده شدیم و ناخواسته دوباره به سرخط تحقیقات بازگشتیم.

ارجاع دوباره به سرخط تحقیقات

این نوع ارجاع دایره‌وار به سازمان‌های دیگر، دور باطلی در این روند ایجاد و سوالات زیادی را به چرخه اطلاعات ما اضافه می‌کرد. گلبهار نزدیکترین شهر به مشهد است. غالبا افرادی که در این شهر زندگی می‌کنند به طور مداوم در رفت و آمد، مبادلات کاری، تحصیلی و خویشاوندی هستند و اگر سرویس حمل‌ونقل مناسب جاده‌ای برای تردد عمومی در نظر گرفته نشود چه تعریفی برای کارایی آن وجود دارد؟ نمی‌توان گفت اگر بدتر نیست باید به بد، تن داد و این به این معنی است که اگر سرویس‌های سابق این خط، ناوگانی فرسوده و بی امکانات بوده است، باید از شرایط اتوبوس‌های فعلی راضی و آن‌ها را تایید کرد.

در نهایت و پس از تحقیقات و مراجعه به مسئولین مربوطه، به جواب روشنی دست پیدا نکردیم و هنوز ابهاماتی زیادی در این مهم وجود دارد که نه ارگان مشخصی برای پاسخگویی هست و نه مستنداتی برای اثبات. به طور مثال کوچکترین مسئله‌ای که مطرح شده این است که غالبا با توجه به جمعیت حدود هشتادهزار نفره گلبهار، تردد به مشهد زیاد است و مابه‌التفاوت هزینه 1800 تومان بلیطی که از مردم، 2000 تومان دریافت میشود را چطور ساماندهی کنیم؟ در این بین با سوالاتی متعددی نیز روبرو هستیم. از سمت کدام ارگان و چه تمهیداتی باید برای ساماندهی وضعیت حاکم بر خطوط گلبهار به مشهد و بالعکس اتخاذ شود؟ آیا مبحث حمل‌ونقل که در سبد نیازهای اولیه مردم قرار می‌گیرد، نیاز به توجه بیشتر و همه جانبه ندارد؟ ما به عنوان رسانه، باید پیگیر و پاسخگوی مشکلات مردم باشیم، اکنون چه جوابی به مخاطبین بدهیم؟ تنها می‌توان به این موضوع دلخوش بود که در این میان، شاید افتتاح مترو گامی موثر در ساماندهی این وضعیت باشد هرچند که سرنوشت آن نیز با توجه به شرایط حاکم بر بودجه کشور در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

«کلام تازه» در راستای پاسخ به موارد مطروحه و با امید به روشن شدن وضعیت حمل‌ونقل برون شهری و سامان یافتن این شرایط نامساعد، پیگیر این مهم خواهد بود و این پیگیری، قاعدتا نیاز به پاسخ از سمت مقامات بالاتر را می‌طلبد.