خروج سیلاب‌های خراسان رضوی از کشور، مقصر کیست؟

به گزارش کلام‌تازه، جریان حرکت رودخانه ها و سیلاب ها در مسیر نوار شرقی(شرق به غرب) و همچنین از جنوب به شمال و به سوی مرزهای ترکمنستان است، فصل بهار موعد بارش های سیلابی در استان کم بارش خراسان رضوی است و سال‌ها خشکسالی موجب شده است تا بهره برداران منابع آبی در حوزه کشاورزی و آشامیدنی به مهار سیلاب‌ها چشم بدوزند.

اردیبهشت، موعد اصلی بارش های رگباری و سیلابی است و امسال هم بارندگی های این ماه در مسیل ها و رودخانه های فصلی و دائمی سیلاب ایجاد کرد، بارش های تندری اواخر اردیبهشت همراه با تگرگ و وقوع سیلاب مناطق مختلف شهری و روستایی خراسان رضوی را فراگرفت و علاوه بر ایجاد خسارت‌های فراوان به بخش راه، کشاورزی و زیرساخت های آب و برق استان، مرگ ۱۰ نفر را در شهرستان های مشهد و فریمان درپی داشت.

شاید دیگر خبر دردناک در جریان این سیلاب ها خروج ۶۰ میلیون مترمکعب سیلاب جاری مشهد در ۷۲ ساعت از مرزهای سرخس به سمت ترکمنستان بود، موضوعی که دوباره این مطالبه را در اذهان شهروندان خراسان ایجاد کرد که با وجود این خشکسالی های پیاپی چرا این همه سیلاب و رواناب برای تابستان خشک مشهد ذخیره‌سازی نمی شود؟

پیش از بررسی مساله ذخیره‌سازی آب ها و سیلاب های مرزی، لازم است یادآور شویم که در این گزارش هرجا از عبارت “آب و یا سیلاب مرزی” استفاده شده منظور سیلاب ها و رواناب های مربوط به حوزه سرزمینی جمهوری اسلامی است و این رواناب ها هیچ ارتباطی به سهم قانونی کشورهای همسایه از آب رودخانه های مرزی ندارد و مطابق قوانین بین المللی، کشورهای همسایه در هر شرایط باید از سهم قانونی خود از آب های مرزی بهره‌مند شوند.

سالانه ۶۸ میلیون متر مکعب آب از کلات و درگز خارج می‌شود

تببین اوضاع و احوال خروج آب های مرزی از شمال خراسان رضوی، نیازمند یک «گذشته نما» یا «فلش بک» به نشست های متعدد مسوولان و نمایندگان مجلس از شهرستان های مشهد، کلات و درگز با مدیران شرکت آب منطقه ای است.

مدیرکل وقت آب منطقه‌ای خراسان رضوی سیزدهم خرداد پارسال در نشستی به تشریح اوضاع کم آبی مشهد پرداخت و گفت: علاوه بر طراحی سد «ابیورد» درگز برای مهار رواناب خروجی به ترکمنستان، برنامه‌ریزی هایی انجام شده که آب مازاد رودخانه‌های مرزی «لائین» و «ایدلیک» در شهرستان کلات نیز برای تامین مصرف شرب مشهد انتقال داده شود.

علیرضا طاهری بیان داشت: انتقال آب از کلات شامل منابع مورد استفاده در آب کشاورزی صنعتی، دامداری و آب شرب نمی‌شود و فقط شامل آب‌های خروجی از کشور و در مقطع شهریور تا اواخر زمستان است.

وی گفت: مطابق مطالعات کارشناسی، سالانه ۶۸ میلیون مترمکعب آب از هشت رودخانه‌ مرزی شهرستان‌های کلات و درگز از کشور خارج می‌شود، که البته سهم ۵۰ درصدی ترکمنستان از آب‌های مرزی از این عدد کسر شده است.

بر اساس برآوردهای اولیه تنها در سه روز، دست کم هشت میلیون مترمکعب از سیلاب ها از طریق رود «زنگلانلو» از مرز درگز به سوی ترکمنستان سرازیر شد

این نظرات نشان می دهد در وهله نخست میزان خروج آب های مرزی در حوزه کلات و درگز مشخص و دارای سابقه بوده و این میزان حتی اندازه گیری شده است و جای توجیهی نمی ماند که مسوولان متولی از خروج این حجم از سیلاب از حوضه های آبریز کشور بی‌خبر بوده اند و متاسفانه این روند همه ساله با شدت و ضعف ادامه دارد.

ذخیره ۳.۳ میلیون مترمکعب و خروج هشت میلیون مترمکعب آب در درگز

ماه گذشته اوضاع سیلاب های خروجی از درگز و کلات را از منابع رسمی بررسی کرده است، سرپرست اداره منابع آب شهرستان درگز ۳۰ اردیبهشت در خصوص میزان مهار سیلاب های مرزی به خبرنگار ایرنا گفت: ۳.۳ میلیون مترمکعب از سیلاب‌های ۷۲ ساعت گذشته در این شهرستان شمالی خراسان رضوی پشت ۲ سازه‌ آبی منطقه ذخیره‌ شد.

مسعود جهانی افزود: یک میلیون و ۸۰۰ هزار مترمکعب از سیلاب های مزبور در سد «درونگر» و ۱.۵ میلیون مترمکعب از جریانات سیلابی جاری پشت سد «ابیورد» ذخیره شد.

وی به نکته غم انگیری نیز اشاره کرد و گفت: دبی و حجم سیلاب خروجی از درگز در ایستگاه «حاتم قلعه» در ساعات اوج حرکت سیلاب، حدود ۴۵۰ مترمکعب برثانیه محاسبه شده و بر اساس برآوردهای اولیه تنها در مدت سه روز، دست کم هشت میلیون مترمکعب از سیلاب جاری در رود «زنگلانلو» از درگز به سوی ترکمنستان سرازیر شده است.

رییس اداره منابع آب کلات در خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: سدهای «چهچهه» و «قره تیکان» در اردیبهشت امسال از خروج ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب سیلاب از مرزهای این شهرستان جلوگیری کرده اند و این میزان سیلاب در سدهای یاد شده ذخیره‌سازی شده است.

فاطمه رضایی افزود: سد چهچهه با حجم مخزن ۱۹ میلیون مترمکعب و احتساب ذخیره‌سازی ۹ میلیون مترمکعب سیلاب های اردیبهشت، اکنون ۱۰ میلیون مترمکعب آب دارد و هنوز تا رسیدن به مرحله سرریز شدن، به بارش های زیادی نیاز دارد.

وی با بیان اینکه سد چهچهه در پایین دست رودخانه دائمی «خور» قرار دارد، گفت: سد قره تیکان نیز با حجم مخزن ۲۰ میلیون مترمکعب در پایین دست سد پرآب و دائمی «سررود» ساخته شده و در سیلاب های اردیبهشت ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب آبگیری شده و اکنون میزان ذخیره آب این سد به ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب رسیده است.

رییس اداره منابع آب کلات در تشریح میزان خروج آب های سیلابی از این شهرستان به ایرنا گفت: باید توجه داشت که به دلیل عدم پایداری و ساختار جغرافیایی کوهستانی، امکان ساخت سد بر روی رودخانه های دائمی لائین و ایدلیک وجود ندارد و از طرفی چون ایستگاه “اندازه گیری آب” در این مناطق نداریم، هیچ برآوردی از میزان آب خروجی شهرستان از این رودخانه ها در دست نیست.

رضایی، اما در بخش دیگری از سخنان خود به اندازه گیری آب در حوزه «ارچنگان» در بالادست ایدلیک اشاره کرد و گفت: در اوج سیلاب اخیر خروجی آب ارچنگان ۱۲۷ متر مکعب بر ثانیه بود و باید اضافه کرد که سیل اخیر ایستگاه اندازه گیری رودخانه لائین را تخریب کرده و با خود برد.

خروج ۶۰ میلیون مترمکعب سیلاب سرخس در ۴۸ ساعت

در بحبوحه بارش های سیلابی مشهد، فرماندار وقت سرخس ۲۷ اردیبهشت به ایرنا گفت: ۶۰ میلیون مترمکب آب ناشی از سیلاب مشهد در ۴۸ ساعت گذشته وارد این شهرستان مرزی شده و سپس از مرزهای شمالی وارد ترکمنستان شد.

حسن نوری زاده افزود: افسوس که سد «شوریجه» سرخس با ظرفیت ذخیره‌سازی ۲۲۰ میلیون مترمکعب آب، تاکنون ساخته نشده است.

وی گفت: اگر این سد تکمیل و آبگیری شده بود، با ذخیره‌سازی بارش های بهاری، اکنون حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب ذخیره داشت یعنی نیاز آب شرب مشهد در تابستان و نیز آب کشاورزی سرخس تامین می شد.

فرماندار سرخس که سرپرستی معاونت هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی را نیز بر عهده داشت، افزود: دبی سیلاب ورودی از مشهد به سرخس در «کشف رود»، در این ایام به حدود ۴۹۰ مترمکعب بر ثانیه رسیده است.

اما مشکل کار کجاست و مقصر خروج این مایع حیات از مرزهای خراسان رضوی چه کسی است؟

بر اساس اعلام منابع محلی سدهای ابیورد و درونگر درگز بر رودخانه های شهرستان ساخته نشده اند و سیلاب از طریق ۲ کانال انحراف آب به سدهای یاد شده منتقل می شود لذا اگر سیلاب در پایین دست کانال های انحراف آب رخ دهد، امکان هدایت جریان سیلاب به پشت این سدها وجود ندارد و اینکه چرا در طراحی کانالها به این نکته توجه نشده، جای سوال است.

سرپرست اداره منابع آب شهرستان درگز نیز در خصوص عدم ذخیره سازی سیلاب ها در ۲ سد یاد شده، اظهار کرد: باید توجه داشت که بخش عمده سیلاب های جاری شهرستان پس از ۲ سد ابیورد و درونگر و کانال های انحراف آب به جریان افتاده و سازه های یاد شده در اصل در بالادست سیلاب ها قرار گرفته اند، لذا امکان جذب و مهار بیشتر این سیلاب ها در ۲ سد مذکور وجود ندارد.

مسعو جهانی گفت: مساله دیگر اینکه سد ابیورد با پیش بینی حجم ذخیره ۴۲ میلیون مترمکعب، هنوز توسط پیمانکار سازنده تکمیل نشده است لذا در اختیار شرکت آب منطقه ای هم قرار نگرفته است.

وی افزود: برای جلوگیری از خروج سیلاب ها از حوزه سرزمینی این شهرستان مرزی، آبگیری سد از سیلاب های اخیر در دستور کار قرار گرفت و فقط در مدت ۴۸ ساعت ۱.۵ میلیون مترمکعب از جریانات سیلابی جاری پشت سد ابیورد مهار و ذخیره شد.

ایرنا پیش از این، اخبار و گزارش های بسیاری در مورد تکمیل نشدن سد ابیورد، اشتباه مدیران وقت در افتتاح زودهنگام این سد، کوتاهی پیمانکار در تحویل سد و عدم تخصیص اعتبار به پیمانکار منتشر کرده است که خواندن آنها می تواند به پرسش کلیدی این گزارش، دست کم در حوزه شهرستان درگز پاسخ دهد.