اجباری شدن واکسیناسیون علیه کرونا؛ آری یا خیر؟

واکسن‌ ستیزی؛ چالشی است که بار دیگر با شیوع پاندمی کرونا و تولید واکسن علیه این بیماری در عرصه جهانی مطرح شده؛ موضوعی که بار دیگر این پرسش را مطرح می‌کند که آیا افراد در انتخاب برای تزریق یا عدم تزریق واکسن آزادند یا در شرایط بحرانی بیماری برای حفظ سلامت عمومی باید واکسیناسیون همگانی را اجباری کرد؟

در حال حاضر در کشورهایی نظیر آمریکا، فرانسه، یونان، ایتالیا و… و همچنین در کشور خودمان تجمعاتی اعتراضی علیه واکسیناسیون همگانی کرونا انجام می‌شود. باید توجه کرد که واکسن، فرآورده‌ای زیستی است که در برابر یک بیماری میکروبی مشخص، ایمنی فعال اکتسابی تولید می‌کند، اما تزریق آن همواره با مخالفت‌هایی از سوی برخی افراد و گروه‌ها روبه‌رو بوده است. مخالفت‌هایی که به دلایلی مانند بی‌اعتمادی به شرکت‌ها و کشورهای واکسن‌ساز، نگرانی از عوارض واکسن‌ها و عدم شناخت از محتوای این فرآورده‌ها و…. ایجاد می‌شوند. در مقابل، موافقان واکسیناسیون عمدتاً از تأثیر واکسن‌ها در ایمنی‌زایی جمعی و پیشگیری از شیوع افسارگسیخته و به تبع آن مرگ جوامع سخن به میان می‌آورند.

شیوع جهانی کرونا و مرگ روزانه تعداد زیادی از مردم در سراسر جهان، بسیاری از معادلات را به هم زد

شیوع جهانی کرونا و مرگ روزانه تعداد زیادی از مردم در سراسر جهان، بسیاری از معادلات را به هم زد و همه کشورها در رؤیای ساخت واکسنی بودند که بتواند در برابر این مهمان شوم و ناخوانده ایستاده و جان بشر را نجات دهد. اما اکنون که این مهم محقق شده و چند واکسن کرونا بعد از گذراندن فازهای مختلف مطالعه بالینی مجوز مصرف اضطراری را از سوی سازمان بهداشت جهانی کسب کردند، باز هم عده‌ای با واکسیناسیون همگانی مخالفند. تجمعات اعتراضی علیه تزریق همگانی واکسن کرونا در کشورهای مختلف، دولت‌ها را بر آن داشت که برخی محدودیت‌های اجتماعی را برای افرادی که از تزریق واکسن سر باز می‌زنند، تعیین کنند که این موضوع نیز اعتراضاتی را در پی داشته است.

ایجاد محدودیت یا قرنطینه هوشمند برای دوران بعد از واکسیناسیون

در ایران نیز وزیر بهداشت از ایجاد محدودیت یا قرنطینه هوشمند برای دوران بعد از واکسیناسیون همگانی سخن گفته است. به این معنا که با افزایش میزان واکسیناسیون در کشور، محدودیت‌های کرونایی به تدریج برداشته می‌شوند، اما برای کسانی که واکسن نزنند، محدودیت‌هایی وضع می‌شود و این افراد از برخی خدمات محروم خواهند شد. در حال حاضر هم رییس جمهور اعلام کرده است که در انجام واکسیناسیون به مرز ۵۰ میلیون رسیده‌ایم. با این اوصاف باید منتظر اعلام جزئیات محدودیت‌های ضدواکسن از سوی دولت باشیم.

واکسیناسیون در کشور ها علیه کرونا برکات دارد؟!

در این زمینه دکتر علیرضا پارساپور- دبیر کمیته ملی اخلاق بالینی کشور درباره امکان اجباری شدن تزریق واکسن از منظر اخلاق پزشکی، گفت: اینکه افراد یا حتی دولت‌ها در مواجهه با موضوع تزریق واکسن، جانب احتیاط را رعایت کنند و حتی در آغاز مقداری بدبینانه نگاه کنند، امر غریبی نیست.

دبیر کمیته ملی اخلا بالینی گفت: در کشور ما هم در مراحل اولیه تولید واکسن کرونا، حتی نظام سلامت هم نسبت به نمونه‌های واکسنی که برای کووید پیشنهاد شد، با دید محتاطانه‌ای عمل کرد، اما در ادامه مطالعات و آماری که منتشر شد، نشان داد که آثار و برکاتی که واکسیناسیون علیه کووید، برای کشورها دارد، بیش از چیزی بود که در ابتدا پیش‌بینی می‌شد و به طور معجزه‌ آسایی به شدت آمار بستری و مرگ را کاهش داد.

او ادامه داد: هرچند که احتمال ابتلای مجدد همچنان قابل توجه بود، اما مهم آمار بستری و مرگ بود که سیستم سلامت را دچار مشکل کرده و باعث می‌شد که نظام سلامت زمین‌گیر شود.

اگر بتوانیم واکسیناسیون را ۷۰ درصد در کشور پوشش دهیم، بحران بزرگی را مدیریت کرده ایم

وی افزود: بر این اساس نتایج کار در کشورهایی که در واکسیناسیون علیه کرونا پیشرو شدند و با سرعت بالایی واکسیناسیون را در جامعه‌شان انجام دادند، این نوید را به سایر کشورها دادند که اگر بتوانید پوشش واکسیناسیون را به پوششی حدود ۷۰ درصدی برسانید، می‌توانید تا حد زیادی اپیدمی و نهایتا پاندمی را مهار کرده و بحران کووید را مدیریت کنید. بر این اساس امروز دیگر در مجموع  تردیدی نسبت به محاسن واکسیناسیون در مجامع علمی و نظام‌های سلامت وجود ندارد و اثربخشی واکسیناسیون علیه کرونا پذیرفته شده است و در کشور ما هم امری مسلم است. بر همین اساس شاهدیم که همه امکانات کشور بسیج شده تا بتوانیم واکسن را تامین کرده و پوشش کاملی برای واکسیناسیون جامعه داشته باشیم.

تلاش می‌شود به وسیله واکسیناسیون به عنوان یک مداخله پیشگیرانه از عوارض خطرناک بیماری کووید جلوگیری کنیم

پارساپور با بیان اینکه  در حال حاضر تلاش می‌شود به وسیله واکسیناسیون به  عنوان یک مداخله پیشگیرانه  از عوارض خطرناک بیماری کووید جلوگیری کنیم، ادامه داد: به طوری که نظام سلامت با توجه به شواهد، فکر می‌کند که با این مداخله می‌تواند از پیک‌های بعدی و بار بیماری در کشور پیشگیری کند و بر همین اساس همه امکانات را برای این موضوع بسیج کرده است.

مخالفت با واکسیناسیون فقط در کشور ما نیست، این یک موضوع جهانی است

وی گفت: با این حال طبعا همچنان درصدی از جامعه که ممکن است حتی در بین افراد علمی هم باشند، نسبت به واکسیناسیون بدبین بوده و اعتمادشان جلب نشده است. البته باید توجه کرد که مخالفت با واکسیناسیون خاص کشور ما نیست، بلکه در همه دنیا حتی در کشورهای پیشرفته، درصدی از جامعه در مقابل واکسن مقاومت دارند و کمپین‌ها و حرکت‌های ضد واکسن در این کشورها وجود دارد. بنابراین تعجب‌آمیز نیست که اگر بخشی از جامعه ما هم تمایل نداشته باشند که زیر بار واکسیناسیون علیه کرونا روند.

انجام هر مداخله درمانی یا پیشگیرانه منوط به اجازه فرد است، اما…

پارساپور اظهار کرد: طبق آنچه که در اخلاق پزشکی و نظام حقوقی ما وجود دارد، هر نوع مداخله‌ای اعم از مداخله درمانی یا پیشگیرانه، حتی اگر این مداخله نجات‌دهنده فرد باشد و برای حفظ سلامت و برگرداندن سلامت فرد، ضرورت داشته باشد، منوط به رضایت فرد است. بنابراین زمانی یک پزشک یا سیستم ارائه خدمت می‌تواند آن مداخله را انجام دهد که بیمار یا فرد در معرض یا خطر بیماری، نسبت به انجام آن رضایت آگاهانه دهد. تا وقتیکه رضایت آگاهانه را نداشته باشیم، نمی‌توانیم به جبر فرد را مجبور کنیم که آن مداخله برایش انجام شود. البته موارد استثناء هم وجود دارد. به عنوان مثال در اورژانس‌های حیاتی که خطر قطعی جان فرد مطرح است، قانون، شرع و اخلاق اجازه می‌دهد که اگر ترک اقدام درمانی به احتمال زیاد منجر به مرگ فرد می‌شود، بدون اجازه فرد و حتی علی رغم مخالفت وی می‌توان مداخله را انجام داد.

اگر فردی تمایل به تزریق واکسن نداشته باشد، نهایتا خودش را در معرض ریسک ابتلا به یک بیماری قرار داده است

وی ادامه داد: با این حال این استثناء درباره واکسن صدق نمی‌کند؛ چراکه اگر فردی تمایل به تزریق واکسن نداشته باشد، نهایتا خودش را در معرض ریسک ابتلا به یک بیماری قرار داده که درصدی از آن می‌تواند شدید باشد و در درصد کمتری هم می‌تواند کشنده باشد. به نظر نمی‌آید تهدید بیماری کووید۱۹ برای فرد، توجیه‌گر این باشد که آزادی‌های فردی را ندیده بگیریم. بنابراین ما با این توجیه که سلامت فرد در معرض خطر قرار دارد، حق نداریم که به اجبار او را واکسینه کنیم.

حاکمیت بر نظام سلامت وظیفه ای اجتماعی است

وی تاکید کرد: با این حال حاکمیت و نظام سلامت، یک وظیفه‌ای هم در قبال جامعه و صیانت از سلامت جامعه دارد. تا وقتیکه تصمیم یا مخالفت فرد با یک اقدام، سلامت خودش را در معرض خطر قرار دهد، اینجا قانون، شرع و اخلاق به حق آزادی فرد احترام می‌گذارد، اما گاهی امتناع یا بی مبالاتی فرد از یک اقدام ضروری، افراد دیگر و جامعه را در معرض خطر قرار می‌دهد. این دیگر از حوزه اختیارات فرد خارج می‌شود و در اینجا محدودیت‌هایی برای آزادی فردی قائل می‌شویم. 

پارساپور ادامه داد: پیش از این هم ممنوعیت‌ها یا محدودیت‌های تردد یا الزامات استفاده از ماسک و … را شاهد بودیم که همه این موارد در حوزه محدود کردن آزادی فردی است، اما با این توجیه که این تردد یا عدم استفاده از ماسک، می‌تواند بیماری را در جامعه پخش کرده و از کنترل خارج کند. با این استدلال، چنین محدودیت‌هایی را در پاندمی کرونا در همه کشورها دیدیم.

کسی مجبور به زدن واکسن نخواهد بود

پارساپور گفت: محدودیت‌هایی هم که در زمینه واکسن ذکر می‌کنند، از همین سنخ است. هیچکس نمی‌تواند فردی را مجبور به تزریق واکسن کند، اما می‌تواند یکسری محدودیت‌ها را برای فردی که واکسن نزده، از باب صیانت از سلامت جامعه، در نظر بگیرد و دسترسی وی را از برخی خدمات اجتماعی محدود کند. این اقدام نه به خاطر مجازات فردی است که واکسن تزریق نکرده، بلکه هدف، صیانت و پیشگیری از ابتلای جامعه است که کاملا قابل توجیه است. 

او گفت: فردی که معتقد است واکسن برایش مفید نیست، نباید اجازه داشته باشد که به سلامت آحاد جامعه لطمه بزند. وقتی فرد یک اقدام مناسبی را انجام نمی‌دهد، آسیب آن متوجه خود فرد است و باید پاسخگو باشد، اما وقتی دولت به چنین فردی اجازه دهد که در مجامع و محل‌های شلوغ یا در وسایل حمل و نقل و مراکز عمومی و … حضور داشته باشد، بی‌توجهی این فرد موجب آسیب به بقیه شده و در اینجا دیگر دولت باید پاسخگو باشد. اگر خدایی نکرده پیک ششمی ایجاد شود، دولت باید در قبال افکار عمومی پاسخگو باشد که چرا کنترل لازم را انجام نداده است.

در دنیا بیشتر کشور ها در مرحله‌ای واکسن کافی در اختیار نداشتند

پارساپور اظهار کرد: در دنیا تا یک مرحله‌ای کشورها واکسن کافی در اختیار نداشتند و برای تزریق واکسن اولویت‌بندی انجام شده بود. حال اگر کسی بر اساس اولویتش واکسن را تزریق نمی‌کرد، افراد دیگر در انتظار بودند و آنها واکسن را تزریق می‌کردند. هدف هم این بود که ۷۰ درصد جامعه واکسینه شوند. بنابراین در فاز اجرای اولویت‌بندی و زمانیکه مطالبه و تقاضای واکسن در جامعه بیش از عرضه است، این محدودیت‌ها معنا پیدا نمی‌کند. در این فاز محدودیت‌ها عمومی است.

او گفت: مانند منع تردد شبانه یا تعطیلی سالن‌های سینما و…، اما وقتی به فازی می‌رسیم که عرضه واکسن متناسب و حتی بیش از نیاز جامعه است و هرکس که در جامعه اراده کند، می‌تواند واکسینه شود، در این موارد دولت برای واکسیناسیون در انتظار مردم است.

وی ادامه داد: در اینجا آحاد جامعه واکسینه شدند و بار خطر ابتلا و بیماری شدید از دوش جامعه برداشته شده است. بنابراین ضرورتی به تداوم محدودیت‌های عمومی نیست، اما باید درصد بالایی از جامعه ایمن شده باشند. اگر این درصد به دلیل عدم همکاری بخشی از جامعه تامین نشد، دلیلی ندارد که دولت محدودیت‌ها را برای عموم جامعه ادامه دهد، بلکه آن را برای گروهی خاص که واکسن نزدند، اعمال می‌کند که موضوعی منطقی است.

جامعه باید در برابر واکسیناسیون تشویق شوند!

وی درباره چگونگی تشویق جامعه به واکسیناسیون از مسیرهای ایجابی، گفت: مشکل ما این است که اعتمادآفرینی را به خوبی انجام ندادیم. از ابتدایی که موضوع واکسیناسیون علیه کرونا مطرح شد، بحث اعتماد آفرینی نسبت به آن نیز عنوان شد. درست است که ما به آزادی بیان و مطبوعات معتقدیم، اما در شرایط خاصی اظهارنظرهای ناصوابی از سوی افرادی که صلاحیت نداشتند مطرح و متاسفانه از سوی برخی رسانه‌ها به نوعی حمایت شد. این موضوع باعث می‌شود که مردم هم دچار تردید شوند. گاهی یک فرد ضدواکسن تریبون پیدا کرده و در رسانه‌ای معتبر، ذهنیت را نسبت به واکسن مخدوش می‌کند.

او ادامه داد: چنین اقدامی خطرناک است و می تواند تلاش‌ها را ناکام کند. قطعا ایجاد محدودیت گام آخر است و اولین گام اعتمادسازی است. باید توجه کرد که یک سر اعتمادسازی این است که تریبون را در اختیار فردی که صلاحیت علمی ندارد، قرار ندهیم و در درجه دوم هم درباره اثربخشی واکسن در کشورهایی که واکسیناسیون را به نحو مطلوبی انجام دادند، صحبت کنیم.

واکسیناسیون دخیل در کاهش مرگ و میر

پارساپور گفت: بستری و مرگ ناشی از کرونا، در کشورهایی که واکسیناسیون را به خوبی پیش بردند، به شدت کاهش یافته است. حتی در کشور خودمان هم میزان خطر بستری و مرگ در جمعیت واکسینه شده، بسیار کاهش یافته است. ماه‌های سیاه اسفند ۱۳۹۸ و بهار ۱۳۹۹، بخش‌های آی سی یو و بیمارستانی مملو از افراد سالمند بود. زیرا سالمندان بیشتر در معرض خطر ابتلا به کووید شدید بودند، اما به محض واکسینه کردن سالمندان شاهدیم که رنج سنی افراد بستری در بیمارستان‌ها کاهش یافته است. به نظر می رسد عامل اصلی این تغییرناشی از پوشش واکسیناسیون افراد سالمند بوده است.