آزاداندیشی و انتخاب‌ آگاهانه از منظر قرآن

در خلاصه تفاسیر قرآن مجید از عباس پور سیف در رابطه با این آیه آمده است: ویژگی کسانی که مورد بشارت قرار گرفتند، این است که بر فطرت الهی خود باقی مانده‌اند؛ زیرا انسان فطرتا اگر زشت و زیبا را ببیند، به سمت زیبایی و نیکی متمایل می‌شود و همین‌طور بین زیبا و زیبا‌تر دومی را بر می‌گزیند.

در ادامه می‌خوانیم: پس در واقع می‌فرماید آن بندگان ویژه که مورد بشارت قرار گرفتند، کسانی هستند که بر فطرت الهی خویش، طالب حق و زیبایی‌اند و هر جا که باید بین حق و باطل، زیبایی و زشتی، رشد و گمراهی و… یکی را انتخاب کنند، اولی را انتخاب می‌کنند. به همین جهت هرچه بشنوند، به این امید می‌شنوند که در آن به حقی بر خورند و آن را برگزینند. اینان افرادی هستند که خدا هدایتشان کرده و آن‌ها را آماده پیروی از حق ساخته و همین‌ها هستند که فقط صاحبان عقل‌اند. گویی عقل نیرویی است که با آن به سوی حق راهبری می‌شویم و علامت داشتن عقل، پیروی از حق است و در آیه ۱۳۰ بقره آمد که عاقل کسی است که پیرو دین خداست و سفیه کسی است که پیرو دین خدا نیست.

همچنین در تفسیر نمونه از این آیه بیان شده است: این دو آیه (۱۷ و ۱۸ زمر) که به صورت یک شعار اسلامی درآمده، آزاداندیشی مسلمانان و انتخاب‌گری آن‌ها در مسائل مختلف را به خوبی نشان می‌دهد؛ نخست می‌گوید: «بندگان مرا بشارت ده» و بعد این بندگان ویژه را به این صورت معرفی می‌کند که آن‌ها به سخنان این و آن بدون در نظر گرفتن گوینده و خصوصیات دیگر گوش فرا می‌دهند و با نیروی عقل و خرد بهترین آن‌ها را بر می‌گزینند. هیچ‌گونه تعصب و لجاجتی در کار آن‌ها نیست و هیچ‌گونه محدودیتی در فکر و اندیشه‌ آن‌ها وجود ندارد. آنان جویای حق‌اند و تشنه حقیقت. هرجا آن را بیابند با تمام‌ وجود از آن استقبال می‌کنند و از چشمه زلال آن بی‌دریغ می‌نوشند و سیراب می‌شوند.

در بخشی دیگر از تفسیر نمونه در خصوص این آیه ذکر شده در این که منظور از «قول» در آیه چیست، تفاسیر گوناگونی مطرح شده؛ ولی هیچ‌گونه دلیلی بر این تفسیرهای محدود نیست؛ بلکه ظاهر آیه هرگونه قول و سخن را شامل می‌شود. بندگان با ایمان خداوند از میان تمامی سخنان آن را برمی‌گزینند که‌ «احسن» است و از آن تبعیت می‌کنند و در عمل خویش به کار می‌بندند.

همچنین در ادامه تفسیر نمونه اشاره شده که قرآن در آیه فوق، «صاحبان هدایت الهی» را منحصر در این قوم شمرده، همان‌گونه که خردمندان را منحصر به این گروه دانسته است. اشاره به این که این گروه مشمول هدایت ظاهر و باطن‌اند؛ هدایت ظاهر از طریق عقل و خرد و هدایت باطن از طریق‌ نور الهی و امداد غیبی. و این دو افتخار بزرگ بر این حقیقت‌جویان آزاداندیش است.

همچنین در تفسیر نور در رابطه با این آیه بیان شده است که کسانی حق شنیدن هر سخنی را دارند که به کلام توجه کنند و دچار شخصیت‌زدگی گوینده نشوند. به علاوه انسان باید تحمل شنیدن سخنان دیگران را داشته و دارای سعه صدر باشد. از طرفی اسلام از طرح شدن سخنان دیگران دلهره‌ای ندارد. این آیه همچنین اشاره می‌کند که عقل حجت باطنی ‌بوده و تقلید کورکورانه ممنوع است.

در تفسیر نور همچنین بیان شده است که انتخاب احسن همواره مورد توجه قرآن بوده و کسانی حق شنیدن هر سخنی را دارند که به لحاظ علمی و ‌منطقی قدرت تشخیص احسن را داشته باشند. به علاوه سخنی که حسن و خوبی ندارد، شایسته استماع و شنیدن نخواهد بود. نکته دیگر این که هدایت الهی را تنها کسانی دریافت می‌کنند که برای دست‌یابی به حقیقت وقت گذاشته و سخنان را گوش دهند.