آبیاری فضای سبز گلبهار؛ با آب شرب یا پساب؟

پایگاه خبری تحلیلی کلام تازه – مهناز اصغری | یکی از موضوعاتی که در شرایط کنونی و با توجه به لزوم توجه به صرفه‌جویی در مصرف آب حائز اهمیت است، مبحث آبیاری فضاهای شهری با پساب است که در این سال‌ها در شهر گلبهار با کاستی‌هایی مواجه بوده و عدم رعایت این مهم به مصرف بی‌رویه آب و کمبود این سرمایه ملی می‌انجامد.

---

آب پس از یک بار استفاده، کیفیت اولیه و بهداشتی خود را از دست می‌دهد و به علت ورود آلاینده‌ها و مواد شیمیایی و عوامل بیمای‌زا برای سلامت محیط زیست و انسان‌ها خطر آفرین می‌شود. لذا تصفیه فاضلاب هم به جهت خطرات آن و هم از این جهت که منابع آبی محدود هستند، حائز اهمیت است و به طور حتم ممکن است در صورت عدم استفاده صحیح از پساب‌ها در سال‌های آینده با مشکلات جدی روبرو شویم.

به کلیه آب‌هایی که پس از مصرف در یک مورد خاص کیفیت و ماهیت اولیه خود را از دست می‌دهند، فاضلاب یا پساب گفته می‌شود. به عبارت دیگر به کلیه آب‌های دورریختنی که ممکن است پس از تصفیه قابلیت استفاده مجدد را داشته باشند، فاضلاب گفته می‌شود.

نخستین تصفیه‌خانه فاضلاب احداث شده توسط بخش خصوصی در شرق کشور، همزمان با نخستین روز دهه فجر سال ۱۳۹۷ با حضور وزیر نیرو در شهر گلبهار به بهره برداری رسید. این تصفیه‌خانه با ظرفیت ۳۰ هزار متر مکعب در شبانه روز به روش BOT (خرید تضمینی پساب) با هزینه قریب به ۱۰۰۰میلیارد ریال است که توسط بخش خصوصی احداث شده است.

اقدام عملی در زمینه اقتصاد مقاومتی

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی در مراسم افتتاح این تصفیه خانه، از این پروژه که در نیمه اول سال ۱۳۹۵ آغاز شده و در موعد مقرر پایان یافته است به عنوان یک اقدام عملی در زمینه اقتصاد مقاومتی یاد کرد و بیان کرد: تصفیه خانه گلبهار یکی از پروژه‌های مهم وزارت نیرو و نخستین تصفیه خانه فاضلاب با سرمایه گذاری بخش خصوصی در شرق کشور به شمار می‌رود.

اکنون پس از گذشت زمانی قریب به یک سال و نیم از افتتاح این پروژه بر آن شدیم تا در ارتباط با استفاده بهینه از پساب این تصفیه خانه تحقیقاتی را به انجام برسانیم و در ابتدای امر به سراغ مهدی جانعلی زاده رئیس شورای اسلامی شهر گلبهار رفتیم.

عدم وجود زیرساخت‌های لازم

مهدی جانعلی‌زاده با اشاره به اینکه گلبهار شهری جدید است و مدرن محسوب می‌‌شود بیان کرد: سیستم فاضلاب و تصفیه اتخاذ شده در گلبهار، توسط شرکت عمران به انجام رسیده و به مدت بیست سال از زمان بهره برداری به بخش خصوصی واگذار شده است. متاسفانه در ابتدای امر، شرکت عمران با عدم در نظر گرفتن حق آب برای شهر گلبهار غفلت کرده است، چراکه در گلبهار نیز همانند تمام شهرهای دنیا باید مبحث آب شرب و پساب، تفکیک و جدا باشد.

رئیس شورای اسلامی شهر گلبهار افزود: در سال ۹۷ درخواست جلسه با استاندار را داشتیم که امکان‌پذیر نشد و در این راستا معاون امور هماهنگی جلسه‌ای با حضور مسئولین دانشگاه علوم پزشکی، آب منطقه‌ای، آب فاصلاب و مدیر کل حوزه ستادی برگزار کرد و در آن جلسه مبحث پساب گلبهار مطرح شد و معاون هماهنگی آن زمان، دستور برنامه‌ریزی لازم جهت برگشت پساب تصفیه‌خانه به شهر گلبهار، جهت استفاده در فضای سبز را به سازمان آب منطقه‌ای و شرکت عمران گلبهار داد که متاسفانه این کار به انجام نرسید و ما مجددا پیگیر حل این مشکل شدیم و قرار بر این شد که شرکت عمران گلبهار، همیاری لازم را انجام دهد که در این مورد نیز تعلل صورت گرفته و مشمول گذر زمان شده و اتفاق نیفتاده است. در واقع با وجود پارک ۷۰ هکتاری و عدم فعال شدن فاز ۳ و ۴ همان مقدار تعیین شده ۸۰ لیتر بر ثانیه هم برای مصرف آبیاری فضای  سبز کم است و ما در زمینه پیگیری و حل این مشکل مکاتباتی با آب منطقه‌ای استان داشته‌ایم که متاسفانه هنوز پاسخی دریافت نکردیم.

اعمال هزینه‌ به علت غفلت

جانعلی‌زاده یادآور شد: بحث مشکل‌ساز دیگر عدم وجود زیرساخت‌های لازم برای برگشت پساب به گلبهار است. چرا که در ابتدای امر که شرکت عمران کار ساخت لوله‌های فاضلاب را به انجام رساند، به موضوع برگشت آب فاضلاب به شهر گلبهار نیاندیشیده و زیرساخت‌های لازم را در نظر نگرفته است و در حال حاضر برای انجام اینکار باید زمین را شکافته و مسیر لوله برگشت مشخص شود و مطالعات لازم در این زمینه صورت گیرد که تمام این مباحث مستلزم هزینه‌هایی است که اگر به موقع و در همان ابتدای کار صورت می‌گرفت، قطعا کمتر از این بود.

رئیس شورای شهر گلبهارخاطر نشان کرد: در فاز ۲ شهر گلبهار مردم نسبت به وضعیت آب شاکی هستند و حق دارند. چراکه شرکت عمران کوتاهی کرده و نمی‌تواند به آنجا آب برساند. در ایام تابستان برای آبیاری فضای سبز با مشکل مواجه هستیم و قرار بوده است شرکت عمران و آب منطقه‌ای این مشکل را پیگیری و برطرف کنند.

تزریق آب گلبهار به مشهد

رئیس شورای شهر گلبهار افزود: نکته حائز اهمیت دیگر در این زمینه این است که ما در گلبهار تعدادی چاه آب داریم که در مسیر پارک جنگلی هستند و برای آبیاری درخت‌های کاج حاشیه جاده گلبهار مشهد استفاده می‌شوند و در واقع آب چاه زیرزمینی گلبهار به مشهد تزریق می‌شود و ما در گلبهار با مشکل کم آبی مواجه هستیم. با این کار بخشی از آب شرب مشهد از طریق چاه‌های گلبهار تامین می‌شود، بنابراین شهر گلبهار باید با توجه به بحران کم آبی پیش رو در سال‌های آینده، سیستم مکانیزه داشته باشد. ما کمبود منابع آبی و زیرزمینی داریم و سوال این است که چرا در این مورد تعلل صورت می‌گیرد؟

جانعلی‌زاده اذعان داشت: به نظر من دلیل این کوتاهی‌ها، نگاه‌‌های کوتاه مدت مدیریتی در شهر گلبهار است. مدیران، افق دید دوری برای شهر گلبهار ندارند. سوال من این است که چرا مدیر عامل شرکت شهرهای جدید به این مسائل بی‌توجه است و چرا سیاستگذاران شهرهای جدید به مسئله تفکیک آب فکر نکرده‌اند.

لزوم توجه به طرح‌های جایگزینی پساب و اولویت تامین منابع آب شرب با رعایت مباحثی همچون اصلاح شبکه‌های توزیع آب در شرایط کنونی کشور بسیار حائز اهمیت است. از شواهد امر، مشاهدات عینی اهالی و گفتگو با تنی چند از مسئولینی که نامی از آن‌ها برده نشد و همچنین صحبت‌های رئیس شورای شهر گلبهار پیدا است که آبیاری فضای سبز در این شهر با استفاده از پساب حاصل از تصفیه انجام نمی‌پذیرد و بخشی از این اتفاق را می‌توان به نبود زیرساخت‌های لازم در بخشی از مناطق شهر بسط داد.

استاندارد تصفیه‌خانه فاضلاب شهر گلبهار، در حد تخلیه به آب‌های سطحی است

در ادامه تحقیقات به سراغ مسئولین استانی رفتیم و در گام نخست گفتگویی با مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی داشتیم. وی استاندارد تصفیه‌خانه فاضلاب شهر گلبهار را در حد تخلیه به آب‌های سطحی اعلام کرد که این موضوع به تایید آزمایشگاه‌های معتمد رسیده است. تصفیه‌خانه فاضلاب گلبهار با ظرفیت ۳۰هزارمتر مکعب در شبانه روز، بهمن ۹۷ با حضور وزیر نیرو وارد مدار بهره‌برداری شد.

به گفته سید ابراهیم علوی، تصفیه خانه فاضلاب گلبهار با استفاده از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به روش خرید تضمینی توسط دولت [BOT] احداث شده است.

وی از پایش دائم پساب خروجی این تصفیه خانه برای واگذاری به بخش صنعت خبرداد و افزود: بهره‌برداری از تصفیه‌خانه گلبهار به مدت ۲۰سال به سرمایه گذار، واگذار شده است و در حال حاضر به دلیل عدم استقبال بخش خصوصی برای استفاده در بخش صنعت، پساب موجود در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.

علوی با تاکید برخودگردان شدن این طرح افزود: پساب این واحد بایستی تحویل صنایع منطقه و در اختیار شهرداری قرارداده شود که این موضوع در حال پیگیری واقدام است.

وی هزینه احداث این واحد را ۷۰۰ میلیارد ریال اعلام کرد و یادآورشد: ارزش روز سرمایه‌گذاری این واحد، حدود هزارو ۸۰۰ میلیاردریال برآورد می‌شودکه تمامی اعتبار مورد نیاز توسط سرمایه‌گذار تأمین شده است.

به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی، درحال حاضر پساب تصفیه‌خانه فاضلاب گلبهار به صورت موقت در اختیار فضای سبز و بخش کشاورزی است.

تامین آب شرب شهر گلبهار بواسطه ۱۰ چاه در مدار بهره‌برداری

مهندس مهدی حسین‌پور، مدیر دفتر فنی آب منطقه‌ای خراسان رضوی در ارتباط با این موضوع بیان کرد: فضای سبز شهر گلبهار از محل یک چاه با پروانه ۴۰ لیتر در ثانیه که در اختیار شرکت عمران گلبهار می‌باشد، تامین آب می‌گردد. پس از درخواست این شرکت و برگزاری جلسات کارشناسی در تاریخ ۲۲/۰۴/۱۳۹۸ و طی نامه شماره ۳/۴۱/۸۰۴۵/۹۸ خطاب به مدیر عامل شرکت عمران گلبهار معادل ۲٫۵ میلیون متر مکعب در سال از محل پساب تصفیه‌خانه این شهر به آبیاری فضای سبز تخصیص یافت. برای بهره‌برداری از این تخصیص بایستی خطوط انتقال، ایستگاه پمپاژ و مخازن مربوطه توسط شهرداری یا شرکت عمران احداث گردد.

حسین‌پور تاکید کرد: تخصیص صادر شده برای فضای سبز شهر گلبهار از محل پساب آن شهر به شرکت عمران شهر جدید گلبهار ابلاغ گردیده و درخواست کننده تخصیص شرکت عمران گلبهار بوده است.

مدیر دفتر فنی آب منطقه‌ای خراسان رضوی، با اشاره به اینکه تامین آب شرب شهر گلبهار به واسطه ۱۰ چاه در مدار بهره‌برداری، به علاوه بهره‌برداری از انشعاب خط انتقال آب به شهر مشهد صورت می‌گیرد، افزود: در حال حاضر تعداد ۵ حلقه در مرحله حفاری و نصب منصوبات قرار دارند. به علت تغییر جمعیت فصلی و همچنین افزایش جمعیت ناگهانی این شهر و به منظور ایجاد تعادل در توان تامین آب در این شهر، انشعابی از خط انتقال آب شهر مشهد به این شهر واگذار گردید.

وی در پایان‌بندی صحبت‌های خود اظهار داشت: با توجه به رشد فزاینده شهر مشهد و کم آبی سال‌ ۱۳۸۵ و ضرورت تامین آب شرب شهر مشهد محدوده‌های بسیار بزرگتری برای حفر چاه‌های آب شرب شهر مشهد در نظر گرفته شد. این موضوع به دلیل عدم پیشرفت فیزیکی شهر گلبهار در آن برهه حتی با اعتراض مسئولین وقت هم مواجه نگردید. در حال حاضر و با توجه به رشد فزاینده جمعیت این شهر، موضوع مورد سوال قرار گرفته است و در حال بررسی و رایزنی بین دو شرکت بوده و راهکارهایی نیز پیشنهاد شده که در صورت وصول نتیجه از طریق مراجع مربوطه اطلاع رسانی خواهد شد.

شهرداری گلبهار در فراخوان‌ها، شرکت ننموده است

مهندس هادی افتخاری‌نیا، مدیر دفتر تجهیز منابع مالی و توسعه مشارکت شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی نیز با اشاره به اینکه قرارداد احداث تصفیه‌خانه فاضلاب شهر گلبهار به ظرفیت ۳۰ هزار متر مکعب در شبانه روز در سال ۱۳۹۴ با سرمایه‌گذاری کامل بخش خصوص آغاز گردیده و در سال ۱۳۹۷ تکمیل و تصفیه‌خانه به بهره برداری رسیده است، بیان کرد: در این قرارداد سرمایه‌گذار تصفیه‌خانه را طی مدت ۲ سال احداث و برای مدت ۲۰ سال بهره برداری خواهد نمود. این قرارداد با مبلغ اولیه سرمایه‌گذاری ۳۸۰ میلیارد ریال ابلاغ گردید و در حال حاضر ارزش آن حدود ۲۱۰۰ میلیارد ریال می‌باشد و کلیه مسئولیت‌ها و هزینه‌های بهره برداری، از جمله هزینه‌های نیروی انسانی، برق مصرفی، مواد شیمیایی، تعمیرات و نگهداری تاسیسات و … و همچنین بازسازی و نوسازی اساسی تصفیه‌خانه در مدت این ۲۰ سال به عهده سرمایه‌گذار می باشد.

وی تاکید کرد: لازم به ذکر است از سال گذشته سه مرحله فراخوان جهت جذب سرمایه‌گذار برای واگذاری پساب انجام شده، فلذا شهرداری گلبهار در فراخوان‌های مذکور شرکت ننموده است.

افتخاری‌نیا با اشاره به اینکه تا زمان عقد قرارداد جدید به روش بیع متقابل، به منظور استفاده بهینه از پساب خروجی تصفیه‌خانه، این آب به مصرف کشاورزی در محل تصفیه‌خانه می‌رسد، افزود: بدیهی است سرمایه‌گذار جدید که پساب را در قبال ارائه هزینه تصفیه برداشت خواهد نمود، این آب را با هدف توسعه صنعت در منطقه، جهش تولید و ایجاد اشتغال برای مردم منطقه گلبهار به مصرف خواهد رساند.

شهرداری یا شرکت عمران گلبهار چاره ای بیندیشند

لزوم توجه به طرح‌های جایگزینی پساب و اولویت تامین منابع آب شرب با رعایت مباحثی همچون اصلاح شبکه‌های توزیع آب در شرایط کنونی کشور بسیار حائز اهمیت است.

از شواهد امر، مشاهدات عینی اهالی و گفتگو با تنی چند از مسئولینی که نامی از آن‌ها برده نشد و همچنین صحبت‌های رئیس شورای شهر گلبهار پیدا است که آبیاری فضای سبز در این شهر با استفاده از پساب حاصل از تصفیه انجام نمی‌پذیرد و بخشی از این اتفاق را می‌توان به نبود زیرساخت‌های لازم در بخشی از مناطق شهر بسط داد که بی‌شک، شرکت عمران گلبهار و شهرداری در این مورد باید بتوانند پاسخگوی نیاز شهروندان باشد و چاره‌ای برای کاستی‌های موجود بیاندیشد.

همانطور که اشاره شد برای بهره‌برداری از تخصیص‌های موجود بایستی خطوط انتقال، ایستگاه پمپاژ و مخازن مربوطه توسط شهرداری یا شرکت عمران احداث گردد. همچنین در انعقاد قرارداد با بخش خصوصی نیز می‌بایست افق مناسبتری از این پروژه مدنظر قرار می‌گرفت تا در مدت زمان کوتاه‌تری این پساب در گلبهار به چرخه استفاده شهری بازگردد. در این میان«کلام تازه» پیگیری این موضوع را عهده‌دار بود تا گامی در راستای ارتقای شهر گلبهار برداشته باشد.