اردیبهشت؛ ماهی که گذشت
- شناسه خبر: 15577
- تاریخ و زمان ارسال: ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ ساعت ۰۴:۳۸
- نویسنده: کلام تازه - مجتبا نبی زاده

کلام تازه | نگاهی به نامگذاری روزهای اردیبهشت در واپسین روز این ماه
اردیبهشت، در گاهشمار رسمی جمهوری اسلامی ایران، به ماه شعر و فرهنگ و دانش شهره است. در این نوشتار، به نامگذاری روزهای این ماه، دلایل آن و توضیحاتی در این خصوص پرداختهایم. با ما همراه شوید.
آغاز ماهی که گذشت با روز بزرگداشت سعدی
اردیبهشت؛ ماهی که گذشت، با “روز بزرگداشت سعدی” آغاز گردیده است. سعدی شیرازی که به عنوان یکی از بزرگترین شاعران و نویسندگان ایرانی شناخته میشود، از عالمان و دانشمندان دینی در روزگار خویش بوده است که از این جنبه، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. البته تاریخنگاران دربارهی وی کمکاریهای دیگری نیز کردهاند که از آنجمله، عدم ثبت درست و دقیق نام، نام پدر، کنیه، لقب، تاریخ تولد و مرگ اوست. چنانکه تاریخ تولدش را از ۵۸۵ تا ۶۰۶ هجری و سال وفاتش را ۶۹۱ و ۶۹۵ احتمال دادهاند.
به هر حال، برابر آنچه خبرگزاری دانشجو نقل کرده است، سعدی در شیراز ولادت یافت و در کودکی از پدر یتیم ماند. خانواده و قبیله او غالباً عالمان دین بودند و سعدی هم بعد از تحصیل مقدمات از شیراز بیرون آمد و به بغداد رفت و حدود سال ۶۲۳ هجری در مدرسه نظامیه سکونت گزید و به تکمیل فراگرفتن علوم دینی پرداخت. آثار سعدی متنوع و بسیار میباشد و تمام آنها از نظم و نثر، تحت عنوان « کلیات سعدی» جمع و تدوین گردیده است. “گلستان” و “بوستان” دو شاهکار سعدی شیرازی در نثر و نظم فارسی میباشند.

شیخ بهایی و روز معمار!!
سومین روز اردیبهشت، ضمن بزرگداشت شیخ بهایی، به عنوان “روز معمار” نامگذاری شده است.
بهاءالدین محمد بن حسین عاملی معروف به شیخ بهائی، دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری است که در دانشهای فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت. این را ویکیگفتاورد بیان داشته و میافزاید: از وی در حدود ۹۵ کتاب و رساله در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی و هنر و فیزیک بر جای مانده است. به پاس خدمات وی به علم ستارهشناسی، یونسکو سال ۲۰۰۹ را به نام او سال «نجوم و شیخ بهایی» نامگذاری کرد.
محمد در بعلبک متولد شد و دوران کودکی را در جبل عامل ، از نواحی شام ، در روستایی به نام «جبع» یا «جباع» زیست. خاندان او از خانوادههای معروف جبلعامل در قرن دهم و یازدهم خورشیدی بودهاند و پدرش از شاگردان برجسته شهید ثانی بوده است. بهاءالدین ۱۳ ساله بود که پدرش عزالدین حسین عاملی به خاطر اذیت شیعیان آن منطقه توسط دولت عثمانی از یک سو و دعوت شاه تهماسب صفوی برای حضور در ایران، به سوی قزوین (پایتخت آن روزگار صفویان) رهسپار گردید.
برابر آنچه ایمنا نقل میکند، شخصیت علمی و ادبی و اخلاق و پارسای شیخ بهایی باعث شد تا از ۴۳ سالگی شیخالاسلام اصفهان شود و در پی انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان (در ۱۰۰۶ قمری)، از ۵۳ سالگی تا آخر عمر (۷۵ سالگی) منصب شیخالاسلامی پایتخت صفوی را در دربار مقتدرترین شاه صفوی، عباس اول برعهده داشته باشد. وی در سال ۱۰۰۰ خورشیدی در اصفهان درگذشت و بنابر وصیت خودش جنازه او را به مشهد بردند و در جوار مقبرهٔ علی ابن موسی الرضا (ع) دفن کردند.

به گزارش کلام تازه، آنچه در نامگذاری این روز شگفتآور و عجیب است، نخست این که بنا بر اقوال تاریخی “شیخ بهایی” در ۸ اسفند متولد و در ۸ شهریور نیز درگذشته است و سوم اردیبهشت ارتباطی با این دانشمند بزرگ علوم اسلامی پیدا نمیکند. دوم اینکه هیچ سند تاریخی مبنی بر این که شیخ بهایی “معمار” بوده و یا نقش و تاثیری در معماری و شهرسازی داشته باشد موجود نمیباشد مگر یکسری افسانه که در میان مردم رایج است و نمیتوان بر اساس این اقوال بی پایه و اساس کسی را به آنچه نیست، منتسب کرد.
دو روز ملی
پنجم اردیبهشت سالگرد “شکست حمله نظامی آمریکا به ایران در طبس” (۱۳۵۹ خورشیدی) و دهم این ماه “روز ملی خلیج فارس” دو عنصر تقویتکنندهی هویت ملی ایرانیان میباشند.
در شب پنجم اردیبهشت سال ۱۳۵۹، نیروهای امریکایی، در عملیاتی به نام «دلتا» و با هدف آزاد کردن گروگان های این کشور که در لانه جاسوسی امریکا در تهران، مراقبت می شدند، در صحرای طبس مستقر شدند. پایگاه خبری حوزه اذعان میدارد که این نیروها که افسران حکومت پهلوی و افراد وابسته به ساواک نیز در میانشان بودند، قصد داشتند از طبس با بالگرد به سوی تهران حرکت کنند و در ورزشگاه امجدیه (شهید شیرودی) فرود آیند. سپس با لباس مبدّل، به سفارت امریکا در تهران حمله و جاسوسان خود را آزاد کنند.
بنا بر این نقشه، آنان پس از پایان فعالیتشان، از همین راه به طبس می رفتند و از آنجا با هواپیما از ایران خارج می شدند؛ اما نظامیان آمریکایی در توفان شن گرفتار شده بودند. هواپیماها و بالگردها در حال برخاستن از زمین دچار مشکل شدند و یک هواپیما و یک فروند بالگرد با هم برخورد کردند و هر دو آتش گرفتند.

درست در ۴۰۰ سال پیش (۱۶۲۱ م.) شاه عباس صفوی به کمک انگلیسیها توانست هرمز را از چنگ پرتقالیها درآورد و آنها را از خلیج فارس بیرون براند. اما آنچه سبب نامگذاری این روز گردید، تحریف نام “خلیج فارس” در محافل عربی بود که توسط فعالان فضای مجازی در ایران و روزنامهنگاران رصد میشد و با برگزاری همایشهای علمی تاریخی و جغرافیایی در خصوص پیشینهی نام “خلیج فارس” و در نهایت، برابر آنچه ویکیتابناک بیان کرده است، بدنبال انتشار گزارشهای اعتراضی نسبت به چاپ نقشههایی با نام جعلی در داخل کشور، هیات وزیران در جلسه ۲۶ فروردین ۱۳۸۳ آییننامه و مصوبهای در ۶ بند برای ضرورت پاسداری و نظارت بر کاربرد درست نام خلیجفارس و هویت آن را تصویب کرد و در جلسه ۵۶۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست سیدمحمد خاتمی، رییس جمهور وقت ایران و به پیشنهاد شورای فرهنگ عمومی، نامگذاری سالروز اخراج پرتغالیها از خلیج فارس (۱۰ اردیبهشت) به عنوان روز ملی خلیج فارس تصویب گردید.
روز شوراها
نهمین روز از ماهی که گذشت “روز شوراها” است و آنگونه که در پرتال امام خمینی (ره) آمده است، علت نامگذاری این روز به فرمان تاریخی حضرت امام خمینی (ره) مبنی بر تشکیل شوراهای اسلامی در نهم اردیبهشت ۱۳۵۹ برمیگردد. البته قانون اساسی هنگامی که در بیان اصول کلی حاکم بر نظام جمهوری اسلامی در اصل ششم شیوه اداره امور کشور را بر آرای عمومی مبتنی کرد و روش آن را انتخابات قرارداد، به موازات اشاره به انتخاب رئیس جمهوری و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، از انتخاب اعضای شوراهای اسلامی نیز به عنوان ابزاری برای تحقق حاکمیت مردم و تجلی اراده عمومی یاد کرده است.
لیکن این مهم تا سال ۱۳۷۷ (۲۰ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی) مغفول مانده بود که بنا به نقل خبرگزاری صدا و سیما، در این سال با برگزاری نخستین انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در ۷ اسفند ۷۷، در روز نهم اردیبهشت ۱۳۷۸ شوراهای شهر و روستا به طور رسمی، دوره چهار ساله مسئولیت خویش را برای تحقق بخشی از حاکمیت مردم که عملی شدن آن در گرو فعالیت این نهاد است آغاز کردند.
کلام تازه را در تلگرام دنبال کنید
روز اقشار پرتلاش و تاثیرگذار
یازدهم و دوازدهم اردیبهشت دو روز بسیار ویژه و زمان قدرشناسی از دو قشر بسیار مهم و تاثیرگذار بر جامعه است؛ “روز جهانی کار و کارگر” و “روز معلم”.
“روز جهانی کار و کارگر” یک یادبود و مراسم کارگری و از سوی طبقات کارگر است که هر ساله در روز یکم ماه مه در سراسر جهان (بجز آمریکا، کانادا و چند کشور دیگر) برگزار میشود.
کلام تازه به مناسبت این روز و به منظور قدرشناسی از تلاش جامعه کارگری، گفتگویی صمیمی با سه تن از کارگران شهرستان انجام داد که در شماره هیجدهم نشریه منتشر گردید.
در کنار این روز جهانی، روز ملی “معلم” نیز به پاس زحمات آموزگاران از سال ۱۳۴۰ خورشیدی در ۱۲ اردیبهشت برگزار میشده است. البته مراسم “روز جهانی معلم” پنجم اکتبر (۱۳ مهرماه) در سطح بینالمللی برگزار میگردد.
علت نامگذاری این روز، آنگونه که در “صدای معلم” آورده شده است، کشته شدن معلمی ساده و معمولی و بدون گرایش حزبی به نام “ابوالحسن خانعلی” در تجمع اعتراضآمیز معلمان در میدان بهارستان و در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۳۴۰ بود. تشییع جنازه خانعلی در روز ۱۳ اردیبهشت به بزرگترین تظاهرات خیابانی بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تبدیل شد. پس از این واقعه حکومت وقت برای دلجویی از معلمان روز ۱۲ اردیبهشت را به یاد مرگ خانعلی “روز معلم” نامگذاری کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با ترور شهید مطهری در یازدهم اردیبهشت ۱۳۵۸، فردای آن روز به عنوان “روز معلم” تعیین گردید.
کلام تازه به مناسبت این روز و به منظور قدرشناسی از خانوادههایی که در شرایط کرونا نقش معلمی را نیز بر عهده گرفتند، گفتگویی صمیمی با سه خانواده از دانشآموزان شهرستان در مقاطع تحصیلی مختلف انجام داد که در شماره هیجدهم نشریه منتشر گردید.
روزهایی موسوم به عالمان دین
نیمه اردیبهشت “روز بزرگداشت شیخ صدوق” است و نوزدهم این ماه “روز بزرگداشت شیخ کلینی”.
ویکیشیعه او را چنین معرفی میکند: ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابَوَیْه قمی معروف به شیخ صدوق قمی و اِبنِ بابَوَیْه، از دانشمندان بزرگ شیعی سده چهارم و از عالمان علم حدیث است که در ۳۰۶ قمری در شهر قم به دنیا آمد.
وی از طرف رکن الدوله دیلمی پادشاه ری به آن شهر دعوت شد و در آنجا اقامت گزید و نزد آن پادشاه شیعی و وزیرش صاحب بن عباد با احترام میزیست و ریاست روحانی شیعیان عصر به او واگذار شد. سپس به شهرهای خراسان، ماوراءالنهر، نیشابور، بلخ و بخارا سفر کرد و به منظور حج و زیارت به حجاز و عراق رفت و در شهرهای کوفه و بغداد، علمای دینی از معلوماتش استفاده کردند و سپس به ایران بازگشت و در سال ۳۸۱ هجری در ری درگذشت.
مشهورترین اثر او کتاب “من لا یحضره الفقیه” در فقه و برجستهترین شاگر وی “شیخ مفید” میباشد.
کلام تازه را در اینستاگرام دنبال کنید
ابوجعفر محمّد بن یعقوب بن اسحاق رازی معروف به کُلِینی، شیخ کلینی و ثقهالاسلام کلینی در روستای کلین در ۳۸ کیلومتری شهرری به دنیا آمد. برابر آنچه ویکیشیعه نقل کرده است، وی علوم اسلامی را نزد پدر و دایی خود آموخت و برای تکمیل تعلیمات عازم ری و سپس قم و بغدا گردید و در دوران تحصیل خود دانشمندان بزرگ، فقیهان و محدثان بسیاری را ملاقات کرده و از آنان به اجازههایی دریافت کردهاست.
در کتب رجال و تراجم، بالغ بر ۴۰ نفر از فقها و محدثان را نام میبرند که از استادان و مشایخ اجازه وی بهشمار رفتهاند و کلینی در نزد آنها شرایط شاگردی به جای آوردهاست. وی صاحب کتاب “الکافی” (یکی از کتب اربعه شیعه) و مشهورترین فقیه و محدث شیعه میباشد.
کلینی در سال ۳۲۸ قمری برابر با ۳۱۹ خورشیدی که مصادف با مبدأ غیبت کبری حجت بن الحسن (عج) است در سن ۷۰ سالگی در بغداد، درگذشت. ابو قیراط محمد بن جعفر حسنی، یکی از بزرگان بغداد بر پیکرش نماز خواند. آرامگاه او در «بابالکوفه» در بغداد، امروز در ناحیه شرقی رود دجله، کنار پل قدیم بغداد و زیارتگاه مسلمانان است.
روز زبان پارسی
بیست و پنجم اردیبهشت “روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی” است. همه ایرانیان از نقش و تاثیر فردوسی توسی و شاهکار جاودان او ” شاهنامه” در نگاهداشت زبان فارسی آگاه هستند. حکیم و دانشمند بزرگی که عامه مردم او را به نام “ابوالقاسم” میشناسند، حسن پسر علی توسی نام دارد که در سال ۳۱۹ در روستای پاژ زاده شد و کنیهاش را ابوالقاسم نهادند. او بزرگترین حماسهسرای ایران و یکی از حماسهسرایان بزرگ جهان است که “شاهنامه” را در مدت بیش از سی سال سرود و عمر و جوانی خویش را صرف زنده نگاه داشتن زبان فارسی کرد.

به نوشتهی روزنامه جام جم، علت نامگذاری این روز آن است که برابر محاسبات انجام شده توسط پژوهشگران، ۲۵ اردیبهشت پایان سرایش “شاهنامه” بوده است.
روز دانشمند شاعرپیشه
بیست و هشتم این ماه “روز بزرگداشت حکیم عمر خیام” است. دانشمند بزرگی که در جهان، بیش از سرزمین مادری شناخته شده است. نامش عمر، کنیهاش ابوالفتح، لقبش غیاثالدین و نام پدرش ابراهیم بود ولی از تاریخ زادن او در شهر نیشابور اطلاع درستی در دست نمیباشد. خیام در همهی فنون و معلومات زمان خود از جمله حکمت، فلسفه، ریاضی، طب، نجوم و… تبحر داشته است. یکی از مهمترین یادگارهای حکیم عمر خیام که بسیار مورد استفاده ایرانیان است، تقویم جلالی میباشد.
خبرگزرای فارس بیان میدارد که با چیرگی اعراب بر ایرانیان، تقویم هجری قمری در ایران کاربرد پیدا کرد و پس از مدتی به علت ناسازگاری با روند زندگی کشاورزان ایرانی، منجمان ایرانی دست به اصطلاحاتی در این زمینه زدند. در سال ۴۶۷ هجری، یعنی در زمان سلطنت جلالالدین ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظامالملک طوسی، تصمیم گرفته شد که تقویمی بر اساس قواعد نجومی ایجاد شود. بنابراین هیأتی از دانشمندان اهل فن هیأت و نجوم برای این مقصود گرد هم آمدند. خیام یکی از آن دانشمندان و گویا بر همهی آنها مقدم بود.
این منجمان با محاسبات ریاضی، زیجهایی (مجموعه جدولهایی که بر اساس مطالعات و مشاهدات ستارهشناسی تدوین میشد)، برای شمارش وقت فراهم ساختند. تقویم اصلاح شده، چون به فرمان جلالالدین ملکشاه سلجوقی فراهم آمده بود، به تقویم جلالی شهرت یافت.
آنچه مسلم است، این است که خیام در نزد دانشمندان و سلاطین، منزلتی عظیم داشته است. در حکمت او را تالی «ابوعلی سینا» میخواندند؛ در ریاضیات سرآمد فضلا به شمار میرفت و در احکام نجوم، قول او را مسلم میدانستند؛ هرچند که خودش اعتقاد راسخی به درستی آن احکام نداشت.
دنیای ریاضی مدیون تحقیقات و اکتشافات این دانشمند است. مثلاً اولینبار تعریف منطقی اعداد اصم (گنگ) به وسیلهی رشتههای بینهایت در مجموعه تحقیقات خیام دیده شده است. قضایای بسیاری که در سیزده معادلهی اقلیدس بیاستدلال مانده بود، به وسیلهی فرضیهی خیام ثابت میشود.
میتوان گفت خیام اولین کسی است که هندسهی تحلیلی را برای حل معادلات به کار برده است و از این جهت خیام به هنگام بررسی مسئلهای هندسی، به معادلهی درجه سوم برخورد کرد و با توسل به مقاطع مخروطی به حل این معادله درجهی سوم فائق آمد.
خیام رسالهی مختصری تحت عنوان “رساله فی الحتیال لمعرفه الذهب و الفضه فی جسم مرکب منهما” دربارهی تعیین عیار طلا و نقره و شمشی که از این دو فلز ترکیب شده است، تألیف کرده که نسخهی منحصر به فردی از آن در کتابخانهی گوتا آلمان موجود است. این رساله در حقیقت توضیح طریقهی ارشمیدس و مبتنی بر اصل معروف این دانشمند است که به اصل هیدروستاتیک نیز شهرت دارد.

این دانشمند بزرگ و کمنظیر در درجهی اول از علم و فضل بود لیکن عامهی مردم او را به سبب رباعیاتش میشناسند. رباعیات خیام سرشار از معانی فلسفی و حکمی است که در عین شیوایی و رسایی سروده شدهاند.
روز ملی جمعیت و اهدای زندگی
سی اردیبهشت را “روز ملی جمعیت” نام نهادهاند.
در سال ۱۳۹۳، با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، سی اردیبهشت مصادف با روز ابلاغ سیاست های کلی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری به عنوان روز ملی جمعیت در تقویم رسمی کشور به ثبت رسیده است. این مطلب را پایگاه دانشگاه علوم پزشکی گیلان بازگو کرده و میافزاید: در این تاریخ، مقام معظم رهبری با تاکید بر برنامه ریزی های جامع برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور متناسب با سیاست های افزایش جمعیت، سیاست های کلی جمعیت را ابلاغ و در دستور کار تمامی دستگاه های ذیربط قرار دادند.
به گزارش بخش فارسی پرتال حضرت آیتالله خامنهای، رهبر معظم انقلاب اسلامی سیاست های کلی «جمعیّت» را که براساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی و پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شده است، ابلاغ کردند. متن ابلاغیه رهبر انقلاب به رؤسای قوای سه گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام به شرح زیر است:
بسم الله الرّحمن الرّحیم
با عنایت به اهمیّت مقوله جمعیّت در اقتدار ملّی؛ و با توجه به پویندگی، بالندگی و جوانی جمعیّت کنونی کشور به عنوان یک فرصت و امتیاز؛ و در جهت جبران کاهش نرخ رشد جمعیّت و نرخ باروری در سالهای گذشته، سیاستهای کلی جمعیّت ابلاغ میگردد. با در نظر داشتن نقش ایجابی عامل جمعیّت در پیشرفت کشور، لازم است برنامهریزیهای جامع برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور متناسب با سیاستهای جمعیّتی انجام گیرد. همچنین ضروری است با هماهنگی و تقسیم کار بین ارکان نظام و دستگاههای ذیربط در این زمینه، اقدامات لازم با دقّت، سرعت و قوّت صورت گیرد و نتایج رصد مستمر اجرای سیاستها گزارش شود.
سیّدعلی خامنهای
۳۰/اردیبهشت/۱۳۹۳
شایان ذکر است که با گذشت هفت سال از ابلاغ، هنوز این سیاستها تبدیل به قانون نشده است!

همچنین روز پایانی این ماه به عنوان “روز اهدای عضو، اهدای زندگی” نامگذاری شده است.

به نوشتهی باشگاه خبرنگاران جوان، روز ۳۱ اردیبهشت مصادف با سالروز فتوای تاریخی امام خمینی (ره) مبنی بر جایز بودن اهدای عضو با تلاش مسئولان واحد فراهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و باهمت واحد اهدای عضو بیمارستان دکتر مسیح دانشوری و با تأیید و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی در تقویم ملی کشور بهعنوان روز ملی اهدای عضو، اهدای زندگی به ثبت رسیده است.
انجمن اهدای عضو ایرانیان اذعان میدارد: اهدای عضو به این معنی است که یک فرد یا ولی دم او اجازه میدهد تا بافتها یا اعضای سالم او به شخص دیگری برای پیوند اهدا شود که این پیوند میتواند زمانی که فرد زنده است یا پس از مرگ او صورت گیرد. پیوندهای متداول عبارتاند از: کلیهها، قلب، کبد، پانکراس، روده، ریهها، استخوان، مغز استخوان، پوست و قرنیه. برخی از ارگانها و بافتها را میتوان زمانی که شخص اهداکننده زنده است به شخص دیگری پیوند زد مانند یکی از کلیهها یا بخشی از کبد اما در بیشتر موارد اهدای عضو زمانی صورت میگیرد که فرد اهداکننده دچار مرگ مغزی شده باشد.

کارت اهدای عضو یکی از بزرگترین نمادهای فرهنگی در زمینه ارتقای فرهنگ اهدای عضو است. از زمان راهاندازی واحدهای فراهم آوری اعضای پیوندی در کشورمان، مراکز مختلفی شروع به ثبتنام و صدور کارت اهدای عضو کردند.
شایان توجه است کارت اهدای عضو صرفاً نشاندهنده رضایت قلبی هر شخص برای اهدای عضو در زمان مرگ است و جنبهی قانونی ندارد.